هاوكات لەگەڵ نزیكبوونەوەی وادەی هەڵبژاردن و دۆخی شڵه‌ژاوی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، چەكی گرووپە شیعییەكان و چارەنووسی حەشدی شەعبی، بووەتە مژارێكی گەرم لە عێراق لە نێوان گوشاری دەرەكی و خواستی هەندێك لایەنی شیعە و بەرهەڵستیی گرووپەكان خۆیاندا. ئەم شرۆڤەیە لەسەر مشتومڕەكانی پەیوەست بەم دۆخە هەڵوێستە دەكات.
گوشارە دەرەكی و ناوخۆیییەكان بۆ چەكدانان
سەرچاوە شیعییە ئاگادارەكان ئاماژە بەوە دەكەن ئەمریكا لە ڕێگەی هەڵسووڕێنەری باڵیۆزخانەكەیەوە (ستیڤن ڤاگن)، هۆشداریی داوەتە سوودانی دەربارەی پێویستیی كۆكردنەوەی چەكی گرووپە شیعەكان و گێڕانەوەیان بۆ ژێردەستی دەوڵەت. بەپێی ئەم سەرچاوانە پەیامی ئەمریكا ئەوەیە كه “ئەگەر عێراق خۆی ئەو دۆسیەیه یەكلایی نەكاتەوە، ئەوە گوشاری دەرەكی دێتە سەر هێڵ و بڕیاری لەبارەوە دەدات”[1].
گوشاری ئەمریكا دەربارەی چەكی لەكۆنترۆڵدەرچوو، لە چەند سەرچاوەیەكی سیاسیی دیكەی عێراقەوە بە ناوەڕۆكی جۆاوجۆر پشتڕاست كراوەتەوە، لەوانەیش: سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران و هەندێك لە ڕاوێژكارانی سەرۆكوەزیران. داوای چەكداماڵینیش تەنیا بەو گرووپانەوە پەیوەست نییە كە بە بڕیاری سیاسی و ئەمنیی ئێرانەوە پەیوەستن و پێیان دەگوترێت “حەشدی وەلائی”، بەڵكوو ئاوێتەكردنی “حەشدی شەعبی”یش لەگەڵ سوپا و پۆلیسدا لەخۆ دەگرێت كە بەڕواڵەت دەزگه‌یەكی ئەمنیی عێراقییە و سەر بە “فەرماندەی گشتیی هێزە چەكدارەكان”ن (سەرۆكوەزیران)، بەڵام لە ناوەڕۆكدا باڵی چەكداریی هێزە سیاسییە شیعەكانن، لە نموونەی ئەوانەیش: ڕێكخراوی بەدر و بزووتنەوەی عەسائیب.
بەپێی لێدوانی سەرۆكی پەرلەمان، مەحموود مەشهەدانی، وڵاتە یەكگرتووەكان دەربارەی حەشدی شەعبی، پەیامی بۆ سەركردە سیاسییەكانی عێراق ناردووە؛ هەر ئەمەیش وای كردووە یاسای ماف و ئیمتیازاتەكانی حەشد لە پەرلەماندا گفتوگۆی لەسەر نەكرێت و بكشێنرێتەوە، بۆ ئەوەی نەكەونە بەر چاوی ئەمریكا. بە قسەی مەشهەدانی بۆچوونی ئەمریكا ئەوەیە: “حەشد لەگەڵ سوپادا تێكەڵ بكرێت نەك ڕێكخستنەوە؛ بە بژاردەی دووەم ڕازی نابێت[2].
بەپێی ئەو پێدراوانەیشی لە تەلئەڤیڤ و بەغداوە بەردەستن، گرووپە چەكدارە شیعەكانی عێراق لەسەر ڕاداری چاودێریكردنی ئیسرائیلن. لەم نێوه‌نده‌یشدا و لە كاتی جەنگی 12 ڕۆژەدا لەگەڵ ئێران، لە تەلئەڤیڤەوە هۆشداری گەیشتووه‌تە بەغدا، كە ئەگەر هەر گرووپێك دژی ئیسرائیل چالاكی بكات، ئەوە دەكەوێتە بەر گورزی سەربازیی ڕاستەوخۆ و، لەگەڵ خۆیشیاندا عێراق دەكەنە ئامانج[3].
ئەگەرچی حكوومەتی سوودانی توانیی لە جەنگەكەدا گرووپە چەكدارە شیعەكان كۆنترۆڵ بكات و عێراق لە مەترسییەكی گەورەی خزان بۆ نێو جەنگەكە قوتار بكات، بەڵام گه‌رەنتیی ئەوە ناكرێت لە قۆناغەكانی داهاتوودا بتوانێت بەردەوام بێت، بەتایبەت كە دۆسیەی جه‌نگی ئیسرائیل _ ئێران بەڕووی ئەگەری جۆراوجۆردا كراوەیە. جگە لەوەیش لە دوا ساتەكانی جەنگەكەدا عێراق كۆمەڵێك ڕاداری كرایە ئامانج كە تا ئێستا بكەرەكەی ئاشكرا نەكراوە و هیچ لایەك نەیخستووەتە ئەستۆی خۆی و، ئەگەری دووبارەبوونەوەی ئەم حاڵەتانەیش لە داهاتوودا كراوەیە.
لە كۆتاییی مانگی ڕابردوودا دابەشكردنی مووچەی حەشدی شەعبی، بەهۆی وەستاندنی كارتە بانكەكانیانەوە 10 ڕۆژ دوا كەوت؛ هەندێك ئەمە بە سەرەتای گوشاری كردەییی ئەمریكا دەبینن بۆ هەڵوەشاندنەوە یان تێكەڵكردنی حەشد لەگەڵ دامەزراوە ئەمنییەكانی دیكەی عێراق. سەرەتا سەركردەكانی حەشد وایان پیشان دا كە دواكەوتنی مووچەی حەشد هونەری (ته‌كنیكی)یە، كەچی مەیسەم زەیدی، فەرماندەی فیرقەی عەباسی جەنگی (لیوای 26ی حەشد) ئاشكرای كرد: وەزارتی خەزێنەی ئەمریكا گوشاری لە “كی كارد” كردووە بۆ ڕاگرتنی مووچەكانیان[4].
بەرپرسانی حەشدی شەعبی بۆ چارەسەری مووچەی هێزەكانیان، پەنابان بۆ بانكی “نەهرەینی ئیسلامی” برد و گەڕانەوە بۆ دابەشكردنی كاش[5]؛ بەڵام ئەمە لە لایەك پێچەوانەی سیاسەتی حكوومەتە بۆ بەبانكیكردنی مووچە، لە لاكەی دیكەیش پارێزراو نییە لە سزا و بەدواداچوونی ئەمریكا، بەتایبەت كە هەندێك لەوانەی كە بەرهەڵستكاری سیسته‌می سیاسیی عێراقن، هەڕەشەی ئەوە دەكەن كه ئەو سەرچاوە نوێیانەی دابەشكردنی مووچەی حەشد، ده‌گەیەننە سەرچاوەكانی بڕیار لە ئەمریكا[6].
لە ناوەندی سیاسیی شیعیدا باوە كە گوشارەكانی ئەمریكا بۆ سەر گرووپە چەكدارەكان، زیاتر بۆ مسۆگەركردنی ئاسایشی ئیسرائیل و هاوپەیمانەكانی واشنتۆنە لە ناوچەكەدا؛ بەڵام ئەوەی كێشەی شیعە قووڵتر دەكاتەوە ئه‌وه‌یه كە دژایەتیی چەكی گرووپەكانیان تەنیا لە دەرەوەوە نییە، بەڵكوو لە ناوخۆ و لەنێو شیعە و سوننەیشدا بۆچوونێك هەیه وەك مەترسی تەماشایان دەكەن و پێیان وایە جگە لە بارگرانیی ناوخۆیی و بەكارهێنانیان لە خۆسەپێنی و هەڵبژاردن و سوودمەندبوونی ئابووریدا، دەشێت ببنە هۆی سەرئێشەی دەرەكی بۆ عێراق. بەیاننامە ئەمریكییەكانیش دژی بەئامانجگرتنی ژێرخانی وزە لە هەرێمی كوردستان (15ی تەممووز)، نموونەیەكه لەو ڕووگیری و ئیحراجییانه‌ی كە چەكی دەرەوەی كۆنترۆڵ دەیهێنێتە سەر بەغدا.
مەرجەعی باڵای شیعە، ئایەتوڵڵا سیستانی، چەند جارێك و لە چەند ڕێگه‌یەكەوە لەم دوو ساڵه‌ی دواییدا پێداگریی لەسەر كۆكردنەوەی چەك لەدەستی دەوڵەتدا كردووە؛ دوا داواكاریی ئەم بوارەیش لە حوزەیرانی 2025 بوو لە ڕێگەی بریكارەكەیەوە لە كەربەلا[7]. هاوكات لەگەڵ ئەوه‌یشدا “موقتەدا سەدر”ی ڕێبەری “ڕەوتی نیشتمانیی شیعی” بە ڕێگه‌ی خۆی گوشار بۆ هەمان شت دەكات و چەند جارێكە داوای هەڵوەشاندنەوەی گرووپە شیعییەكان دەكات، لەگەڵ تێكەڵكردنی حەشد و سوپا. سەدر ئەم داواكارییەیشی كردووە بە مەرجی پاڵپشتیی ئەو لیستە شیعانەیشی كە لە هەڵبژاردنی 11ی مانگی نۆڤه‌مبەری 2025 دا بەشدارن[8]. ئەمەیش جۆرێكە لە ئاڵنگاری و هەوڵی ئیحراجكردنی هێزە سیاسییە شیعە حوكمڕانەكان و بەرزكردنەوەی سەقفی داواكاری و دانانی ئامانجە بۆ هەر جووڵەیەكی دیاریكراو لە داهاتوودا.
هەڵوێستی گرووپە شیعەكان
گرووپە شیعەكان بە شێوەیەكی گشتی ناچنە ژێرباری داوكارسی چەككردنیان، بەڵام ڕووشكێنترین وەڵامیان لەم بارەیەوە تا ئێستا لە كەتیبەكانی حزبوڵڵای عێراقەوە دەرچووە. ئەم گرووپە كە پۆستی سەرۆكئەركانی حەشدی شەعبیی لەلایە (ئەبو فەدەك)، نیوەی لەنێو دەوڵەتی عێراق و نیوەكەی دیكەی لە “بەرەی مقاومە”ی ئێرانیدایە. لە ڕێگه‌ی وتەبێژە سەربازییەكەیشییەوە (ئەبو عەلی عەسكەری) ڕای گەیاندووە: تا دەركەوتنی ئیمامی دوازدەیەمی شیعە (مەهدیی مونتەزەر)، چەكەكانی ڕادەست ناكات. نەك هەر ئەوە بەڵكوو هێرشی توندیشی كردە سەر ئەوانەی داواكاریی وەها دەكەن؛ ناووناتۆرەی ناشرینیشی ئاراستە كردن و بە “موخەنەس” و “بۆرەپیاو” ناوی بردوون[9]. زۆر لە شرۆڤەكانی ئەم لێدوانەیش، ناتۆرەكە دەبەنەوە سەر سەدر كە كۆتا جار و پێش ئەو كاردانەوەیە داوای وەهای كردووە.
لەسەر ئاستی مەیدانییش جێگری سەرۆكئەركانی حەشد، یاسر حسێن عیساوی، هۆشداریی ئەوەی داوە ئەوان لە حاڵەتی ئامادەباشیدان “بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەر پێشهاتێك”[10]. ئەمەیش دەشێت ئاماژە بێت بۆ بەرەنگاربوونەوەی چەكدارییانەی هەوڵەكانی چەككردنی گرووپەكانی شیعە، بەتایبەت لەم دۆخەی كە ئێستا بەرە ئێرانییەكەی پێدا گوزەر دەكات لە لوبنانەوە تا تاران و، لە بەیرووتیش گوشارەكان بۆ وەرگرتنەوەی چەك لە حزبوڵڵا لە هەڵكشاندان.
لای خۆیشیانەوە لایەنگرانی گرووپەكان باس لەوە دەكەن جگە لەوەی ئەوان پێیان وایە چەكه‌كه‌یان بە “فەرمانێكی شەرعی”یەوە پەیوەستە و چاوەڕێی دەركەوتنی “مەهدیی مونتەزەر” دەكەن، ترسیان لە دۆخی ناوچەكەیش زۆرە، كە بەڕووی ئەگەری جۆراوجۆردا كراوەیە و ناتوانن لەم دۆخەیشدا چەكەكانیان ڕادەست بكەن؛ بۆ ئەمەیش نموونەی هەڵكشانی ئەحمەد شەرع (ئەبو محەمەدی جۆلانی) و ئەجێندا ئەمریكی و ئیسرائیلییەكان دەهێننەوە كە لە ئێستادا لەسەر پێكهاتەی شیعە مەترسین. لەسەر ئاستی ناوخۆیش “سوننەكان” و “قەوارەی هەرێمی كوردستان” بە مەترسی دەبینن لەسەر ئاسایشی خۆیان، بەتایبەت پاش دەستپێكردنی هەڵمەتی تائیفییانەی هەڵبژاردن لە شارە سوننەكان و دەنگهه‌ڵبڕینی “خەمیس خەنجەر”ی سەرۆكی هاوپەیمانیی سیادە، كە بێ پێچوپەنا گرووپە چەكدارە شیعەكانی بەوە تۆمەتبار كرد “خۆیان دەكەنە شەریكی ڕزق و ڕۆزیی خەڵك” و، جەختی كردەوە “لە دەرەوەی دەوڵەتدان و هەبوونیان مەترسییە”.[11] ئەم گوتارەیش لە ڕۆژانی داهاتوودا زیاتر هەڵدەكشێت و بارگرانیی زیاتر لەسەر ناوخۆی شیعە دروست دەكات، بەتایبەت كە ئێستا سوننەی عێراق هەست دەكەن سووریا دەشێت ببێتە “قووڵاییی ستراتیژی”یان؛ بەو پێیەی ڕژێمێكی عەقیدەییی سوننیی دژەشیعەی تێدا هاتووەتە سەر كار.
ئاییندەی حەشد و گرووپە چەكدارە شیعەكان
بۆ پێشگرتن لە ئەگەری پەیوەستكردنیان بە سوپا و هێزە ئەمنییەكانەوە، هەندێك لە لایەنە شیعەكان، لەنێویشیاندا بزووتنەوەی عەسائیب، خوازیارن پەرلەمانی عێراق لەم خولەدا یاسای حەشدی شەعبی دەربكات. ئەمینداری ئەم بزووتنەوە سیاسی و چەكدارییەی شیعە، “قەیس خەزعەلی”، ئەمە بە “ئەركی مێژوویی و شەرعی و ئەخلاقی”ی ئەنجومەنی نوێنەران لەقەڵەم دەدات .[12] بەڵام سەرۆكی پەرلەمان بێ پێچوپەنا ڕای گەیاند، تاوتوێكردنی وەها یاسایەك مەترسییەكانی سەر حەشد زیاتر دەكات و، بەم پێیەیش ئەم هەنگاوە لە ئێستادا ڕێی تێ ناچێت.
هەندێك لەو گرووپانەیشی هەست بە مەترسیی بەئامانجگرتن دەكەن، چوونەتە نێو دانوستاندنه‌وه. سەرچاوەكانی نزیك لە حكوومەتی سوودانی باس لەوە دەكەن كه، جگە لە كەتیبەكانی حزبوڵڵا، گرووپە شیعەكان ڕازین لەسەر ئەوەی لەگەڵ دەزگه ئەمنییەكانی دەوڵەتی عێراقدا تێكەڵ بكرێن، بەتایبەت حەشدی شەعبی و، ئەمانەیش 4_5 گرووپن. ڕێككەوتنەكەیش ئەوە بووە گرووپەكان ببنە حزبی سیاسی و، كارمەندەكانیشی پۆستی گشتی وەربگرن[13]؛ بەڵام وا دیارە بەهۆی كەشی هەستیاری هەڵمەتی هەڵبژاردن و بەهۆی ئەوەی باوەڕێكی زاڵ لە نێوەندی سیاسیی شیعیدا لە پەرەسەندندایە كە پاش گرووپەكان نۆرەی حەشدیش دێت بۆ هەڵوەشاندن، ئەو هەوڵانەیش چەقیان بەستووە و ناچنە پێشەوە. بەڵام هێشتا محەمەد شیاع سوودانی وەك سەرۆكوەزیران هەر بانگەشەی ئەوە دەكات كە دەوڵەت چەكی دەرەوە قبووڵ ناكات؛ لەگەڵ ئەوەیشدا پاساو دەهێنێتەوە كە ئەو گرووپانە لە بارودۆخ و هەلومەرجی دژواردا دروست بوون و لەخۆڕا نییە.[14]
بەهۆی ئەوەیشی لە مەسەلەی چەكی گرووپەكان و دۆسیەكانی دیكەی پەیوەست بە ئێرانه‌وه، حكوومەتی سوودانی ناتوانێت بە شێوەیەكی سەربەخۆ بڕیار بدات، ئەگەری سزا و دەستوەردانی دەرەکی لە دۆسیەکە زیاترە، تا ئەوەی سوودانی و حکوومەت بتوانن ڕیسکی ئەوە بکەن بچنە ژێرباری گوشارەکانی پەیوەست بە چەککردنی گرووپەکان. ئەمەیش وای كردووە زیاتر لە سەرچاوەیەكی ئاگادار و نزیك لە ناوخۆی شیعە، باس لەوە بكەن عێراق بەرەو سزادان و بەئامانجگرتن دەڕوات؛ هەندێك لەوانەیش نزیكن لە سەرچاوەی بڕیار[15].
[1] https://2h.ae/jNqk
[2] https://2h.ae/rgba
[3] https://2h.ae/TwsL
https://2h.ae/dFDm
[4] https://2h.ae/Fwej
[5] https://2h.ae/LVyr
[6] https://2h.ae/QVCD
[7] https://2h.ae/iFUa
[8] https://2h.ae/OGGa
[9] https://2h.ae/FwMe
[10] https://2h.ae/icdZ
[11] https://2h.ae/WyXY
[12] https://2h.ae/NWcy
[13] https://2h.ae/PWeW
[14] https://2h.ae/LCTm
[15] https://2h.ae/EGfX
https://2h.ae/GFiv