شوان ئەحمەد
تۆ نەبی مەلجەئی من بی، (أبدا) نیمە مەلاذ
لەو دەردە بێتو دەرم كەی، بەخوا نیمە مەلاذ
مامۆستا مەلا عەبدولكەریمی مودەڕیس و محەمەدی مەلاكەریم، لەو پێشەكیە كورتەی مێژوی ژیانی مەحوی دا كە بۆ دیوانەكەی نوسیویانە (بڕوانە چاپی دووەم، 1984، كۆڕی زانیاری كورد، بەغدا)، دەڵێن: (بەپێی قسەی مامۆستا سەجادی، مەحوی ساڵی 1883 چووە بۆ حەج و لەوێوە چووە بۆ ئەستەمبوڵ و لە ڕێگەی پیاو ماقوڵانی كوردەوە لەو شارە، چاوی بە سوڵتان عەبدولحەمید كەوتووە. سوڵتان ڕێزێکی زۆری لێگرتووە و فەرمانی داوە، خانەقایەکی لە سلێمانی بۆ بکەنەوەو ئەو خانەقایەش ئەوەیە کە ئێستا بە خانەقای مەحوی بە ناوبانگە. مەعاشێکیشی بە ناوی خزمەتکردنی هەژارانەوە بۆ بڕیوەتەوە.
كە گەڕاوەتەوە بۆ سلێمانی تا مردنی لە تشرینی یەكەمی 1906، هەر خەریكی دەرس وتنەوە بە فەقێ و بڵاوكردنەوەی ئایین و خزمەتكردنی موسڵمانان و بڵاوكردنەوەی گیانی سۆفییەتی بووە).
لەو كتێبە نوێیەشدا (چەند لایەنێكی ژیانی مەحوی لە بەڵگە نامەكانی عوسمانی)دا كە د. هێمن عومەر خۆشناو چاپی كردووەو دوای كتێبی (نالی لە بەڵگە نامەكانی عوسمانی دا - چاپی یەكەم، 2017)، بە دووەم هەوڵی ئەو دێت لەو بوارەدا، بە هەندێ لایەنی دیكەی ژیانی مەحوی ئاشنا دەبین و پەی بە گەورەیی ئەو زاتە دەبەین، وەک مرۆڤێكی خۆ بە پرسزان و هەقانی و داكۆكیكار لە مافی مەزڵومان و خاوەن هەڵوێست.
ئەو بەڵگەنامانەی لەم كتێبەدا لە بارەی مەحویەوە خراونەتە بەردەست و باس لەو دەكەن، بە هیچ كلۆجێك بە لای شیعر و شاعیربوونی دا ناچن، وەك یەكێك لە كۆڵەكە گرنگ و پایە سەرەكییەکانی شیعری كلاسیكی كوردی.
لەم بەرهەمەدا ئێمە ئەو زانیاریانە دەبیستین كە ساڵی 1891، خانەقاكەی بە هەزار لیرەی زێڕ نۆژەن كراوەتەوە كە لەلایەن سوڵتان عەبدولحەمیدەوە پێیبەخشراوەو مەحویش لەپای ئەوەدا، دۆعانامەیەكی بە زمانی عەرەبی بۆ نوسیووەو خوێنەران دەتوانن لە (ل25 بۆ 28) كتێبەكەدا بیخوێننەوە.
هەروەها ئاگاداری ئەوەش دەبین كە چۆن مەحوی لەلایەن دەوڵەتی عوسمانییەوە، پەسنی دراوەو وەك كەسێكی زاهید و تەقواکار سەیركراوەو پێیان وابووە لەناو خەڵكیدا، پێگەیەكی شایستەی هەیەو بە مرۆڤێكی بە شەرەف و خاوەن فەزیڵەت لە قەڵەم دراوە.
جگە لەمانە گرنگترین شتێك كە لەم بەڵگەنامانەدا هاتبێت و گەورەیی و ڕۆحی لێبوردەیی و بەرپرسیارێتی ئەو بەرامبەر هاوزەمانەكانی بسەلمێنێ، لەو نامەیەیدا ئاشكرا دەبێت كە لە 6 نیسانی ساڵی 1905 ئاڕاستەی وەزارەتی ناوخۆی كردووەو داوای لێكۆڵینەوە و هەڵوێست نواندن دەكات، دەرهەق بەو دەستدرێژی و ناهەقیەی، لە ناوچەی بازیاندا ڕوودەدات و چەند كەسێكی ناو عەشیرەتی هەمەوەند، هەڵدەكوتنە سەر تەكیەی شێخ مەعروفی كۆسە لە ناوچەی بازیان و دوای سوتاندنی تەكیەی قادرییەكان لەو ناوچەیە، سەید نوری خەلیفە و جێنشینی ئەو شێخە دەكوژن و مەحویش داوا دەكات، ئەو تاوانانە بەسەر تاوانبارانەوە نەچێت و سزابدرێن و هەقی ماف خوراوان وەربگیڕێتەوە.
مەحوی وەك نەقشبەندییەك، هاتووە بەرگری لە قادرییەكان دەكات كە ئەوكات لە ناو سلێمانی دا وەك دوو تەریقەتی ناکۆک بە یەکی ئایینی، لە كێشەو ململانیدا بوون لەگەڵ یەکتری. ئەو هەوڵەشی بەو مەبەستەبووە، تا نەهێڵێت پەیوەندی نێوان پێكهاتەو گروپەكانی سلێمانی خراپتر بێت و شتی ناخۆشتری لێبكەوێتەوە.
مەحوی شاعیرێكی دیار و گەورە و قوڵی ناو كایەی ڕۆشنبیری كوردییەو دەمێ وەختە، ئەوە وەك ڕاستیەكی حاشاهەڵنەگر ساغبۆتەوەو نكوڵی لێناكرێت. لەگەڵ ساغكردنەوەی ئەم بەڵگەنامانەش لەم كتێبەدا (چەند لایەنێكی ژیانی مەحوی لە بەڵگەنامەكانی عوسمانی دا - چاپی یەكەم، 2018)، گەورەیی مەحویشمان وەك مرۆڤێكی تۆلێرانس و سینە فراوان و خۆ بە پرسزان بۆ ئاشكرا دەبێت. كاتێك لە سەر ناهەقیەك دێتە دەنگ كە هاوڕێبازەكانی، لە دژی نەیارەكانیان ئەنجامیان داوەو ئەوە بە كارێكی ناڕەوا و نەگونجاو دەزانێت.