هەرێم نیوز
ئاژانسی شەفەق نیوز بڵاویکردەوە، باسکردنی دامەزراندنی هەرێمی باشووری عێراق، بەتایبەتی لە بەسرە، دووبارە سەری هەڵدایەوە، ئەمەش دوای ئەوەی کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکان لەو پارێزگایە ڕایگەیاند کە دەستی کردووە بە دابەشکردنی فۆرمی کۆکردنەوەی واژۆ بۆ پڕۆژەکە، ئەم هەواڵە دەنگدانەوەیەکی زۆری لە ناوەندە سیاسی و میدیاییەکاندا دروست کرد.
ماوەیەکی زۆرە دانیشتووانی بەسرە — کە پارێزگایەکی دەوڵەمەندە بە نەوت و وەک خوێنبەری سەرەکیی ئابووری عێراق دادەنرێت — بێزاری خۆیان لە ئاستی نزمی پڕۆژەکانی وەزارەتەکان دەربڕیوە و پێیان وایە چارەسەر لەوەوە دەست پێ دەکات کە دەسەڵات و بودجەی پێویست بە بەسرە بدرێت بۆ ئاوەدانکردنەوەی پارێزگاکە.
داواکاری بۆ دروستکردنی هەرێمی بەسرە، بابەتێکی نوێ نییە، بەڵکو هەر لە سەرەتای ساڵی ٢٠٠٣ و دوای هاتنی ئەمریکا دەستی پێ کرد، ئەویش بۆ دووبارەکردنەوەی ئەزموونی هەرێمی کوردستان، کە تا ئەمڕۆ تاقە هەرێمە لە عێراقدا، بەڵام ئەو هەوڵانە بەهۆی چەندین هۆکارەوە سەرکەوتوو نەبوون، لەوانە ڕەزامەندی نەدانی حکومەتی بەغدا بۆ جێبەجێکردنی ڕێکارە یاساییەکانی ڕاگەیاندنی هەرێمەکە.
لە کاتێکدا دەستووری هەمیشەیی عێراق ماف دەداتە "هەر پارێزگایەک یان زیاتر، کە هەرێمێک پێکبهێنن لەسەر داوایەک کە ڕاپرسیی لەسەر بکرێت"، عەلی تەمیمی، پسپۆڕی یاسایی، وردەکاریی ئەو ماددە دەستوورییانەی خستە ڕوو کە ڕێگەیان بە دروستکردنی هەرێم داوە لە عێراقدا، و جەختی کردەوە کە دەستوور و یاسا بەرکارەکان بە ڕوونی گەرەنتی ئەم مافەیان کردووە و ناتوانرێت سنووردار بکرێت.
تەمیمی بۆ ئاژانسی شەفەق نیوز ڕوونی کردەوە کە ماددە دەستوورییەکانی (١١٦ تا ١٢١) ڕێگەیان بە دروستکردنی هەرێم داوە، چ لە یەک پارێزگا بێت یان چەند پارێزگایەک، یان چوونە ناو هەرێمێکی هەبوو، ئەمەش لەگەڵ ماددەی (١)ی دەستووردا دەگونجێت کە دەڵێت عێراق دەوڵەتێکی فیدراڵییە و سیستەمەکەی پەرلەمانییە.
ئاماژەی بەوەش کرد کە یاسای پێکهێنانی هەرێمەکان ژمارە (١٣)ی ساڵی ٢٠٠٨، ڕێکارە جێبەجێکردنەکانی دروستکردنی هەرێمی بە وردی ڕێکخستووە، بە شێوەیەک کە داواکارییەکە یان لەلایەن سێیەکی ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگا، یان لەلایەن دەیەکی دەنگدەران پێشکەش دەکرێت، پاشان بەرز دەکرێتەوە بۆ ئەنجومەنی وەزیران بۆ دەنگدان لەسەری، دوای ئەوەش ڕەوانەی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان دەکرێت بۆ ئەنجامدانی ڕاپرسی.
تەمیمی ڕایگەیاند کە سەرکەوتنی ڕاپرسییەکە پێویستی بە بەشداریی نیوەی دانیشتووان هەیە، و دەبێت نیوەی دەنگدەران کۆی یەک (٥٠٪ + ١) دەنگ بە "بەڵێ" بدەن بۆ ئەوەی ڕەوایی میللی بەدەستبهێنێت. هەروەها ئاماژەی بەوە کرد کە هەمان یاسا ڕێکارە وردەکانی دواتری دیاری کردووە، لە پێکهێنانی ئەنجومەنی هەرێم و دەسەڵاتە جیاوازەکان، تا دەگاتە دانانی دەستوورێکی تایبەت بە هەرێمەکە.
ئەو یاساناسە باسی لەوەش کرد کە ئەگەر داواکاریی دروستکردنی هەرێم ڕەتکرایەوە، دەکرێت تانە لە بڕیارەکە بدرێت لەبەردەم دادگای باڵای فیدراڵی بەپێی ماددەی (٩٣)ی دەستوور، و بڕیارەکانی دادگاش بنبڕ و پابەندکەرن. ئەگەر ڕەتکردنەوەکەش پشتڕاستکرایەوە، دەکرێت دوای ساڵێک داواکارییەکە دووبارە پێشکەش بکرێتەوە.
تەمیمی جەختی کردەوە کە ئەنجامدانی ڕاپرسی و دروستکردنی هەرێم مافێکی دەستووریی پارێزراوە، و دەستووری عێراق بەرزترین یاسایە و نابێت ئەم مافە بە هیچ شێوەیەک سنووردار بکرێت یان ڕەت بکرێتەوە.
سەبارەت بەوەی کە دەگوترێت ئەم کارە دەبێتە هۆی دابەشبوونی سامان یان گۆڕینی پارێزگاکان بۆ دەوڵەتی سەربەخۆ، تەمیمی ڕوونی کردەوە کە ئەم قسانە ورد نین، چونکە دابەشکردنی سامانەکان لە دەستووردا ڕێکخراوە و پشکی جێگیریان هەیە، هەروەها دروستکردنی دەوڵەت پێویستی بە بڕیاری نێودەوڵەتیی نەتەوە یەکگرتووەکان و ئەنجومەنی ئاسایش هەیە و بەو ئاسانییە نییە.
لە کۆتاییدا تەمیمی وتی کە مافی هەر پارێزگایەکە کە بەدەست دۆخێکی سەختەوە دەناڵێنێت هەوڵی دروستکردنی هەرێم بدات، مادام ئیرادە و ژمارەی دانیشتووانی پێویستی هەیە، و ڕەتکردنەوەی ئەم مافەش پێویستی بە بەڵگەیەکی دەستووریی ڕوون هەیە.
لە لایەکی ترەوە، لە چەند کاتژمێری ڕابردوودا تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان پڕ بوون لە ڕاوبۆچوونی جیاواز، هەندێک بە لایەنگری پڕۆژەکە دەیناسێنن و وەک مافێکی دەستووریی دەبینن، و هەندێکیش وەک نەیار نیگەرانیی خۆیان لە ئەنجامە کارگێڕی و سیاسییەکانی دەردەبڕن، بەتایبەتی لەبەر ڕۆشنایی ئەزموونە پێشووەکان کە بەهۆی جیاوازەوە تەواو نەکراون.