ڕۆژ دوای ڕۆژ ململانێکانی نێوان هەردوو دەوڵەتی زلهێزی جیهان و جەمسەرە کاریگەرەکان، زیاتر دەبێت، بە تایبەت لە ڕووی سیاسی و ئابووری و بواری تەکنەلۆژیا، هەردوو دەوڵەت کێبڕکێ و هێز و توانای خۆیان لە نیشانی هێز و هەیمەنەی خۆیان بەسەر جیهاندا چڕکردۆتەوە، بێ ئەوەی بگەڕێینەوە بۆ ساڵانی ڕابردووی ململانێی دوو جەمسەرە گرنگەکە، گرنگترین ئەو خاڵانە دەخەینە ڕوو کە لە ساڵی ٢٠٢٥دا، ململانێی نێوانیان زیاتر دەکات.

لە ساڵی ٢٠٢٥، گۆڕەپانی ململانێکانی نێوان چین و ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە شێوەیەکی بەرچاو فراوانتر بووە و لە زیادبووندایە.

یەکەم/ بەرژەوەندییە ئابوورییەکان و ململانێی وزە

بەپێی داتاکانی وزە چین، لە ساڵی ٢٠٢٥دا، ٣٧٪‌ی پێداویستییەکانی نەوتی چین لە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە دابین کراوە، کە بەراورد بە ساڵی ٢٠٢٤ بە ڕێژەی ٥٪ زیادی کردووە. ئەمە لە کاتێکدایە کە ئەمریکا پشتبەستنی بە نەوتی ناوچەکە بۆ ١٥٪ دابەزیوە، کەواتە ئەم بەرزبوونەوەیەی چین لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەبواری وزەدا بۆ ئەمریکا، شایستەی هەڵوەستە لەسەرکردنە. 

چین ستراتیژیەتێکی درێژخایەنی هەیە بۆ بنیاتنانی پەیوەندی ئابووری قووڵ لەگەڵ وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بە تایبەت لە ڕێگەی پرۆژەی پشتێنە و ڕێگا، کە ئێستا زیاتر لە ٢٠٠ ملیار دۆلار وەبەرهێنانی لە ناوچەکەدا کردووە.

ئەمەش وا دەکات چین ئاستی پەیوەندییە بازرگانییەکانی لەگەڵ وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست زیاتر بکات و لە پێگە و هەژموونی ئابووری ئەمریکا بدات.

بەپێی ڕاپۆرتی ناوەندی لێکۆڵینەوەی ستراتیژی ئەمریکا، لە ساڵی ٢٠٢٥دا ئەمریکا بەرنامەی نوێی بۆ بەرەنگاربوونەوەی نفوزی چین جێبەجێ کردووە کە بەهای سەرمایەگوزارییەکانی گەیشتۆتە ١٥٠ ملیار دۆلار لە ژێرخانی وڵاتانی ناوچەکەدا، واتا ئەمریکا لەبەرانبەر بەرەوپێشچوونەکانی چین، دەستە و ئەژنۆ نەوەستاوە، بەڵکو هەوڵی تەواوەتی دەدات، ڕێگر بێت لە بەهێزبوونی زیاتری نفوزی چین لە ڕووی ئابوورییەوە لە ناوچەکەدا.

دووەم/ ململانێی سەربازی و فرۆشتنی چەک

لە ساڵی ٢٠٢٥دا، فرۆشتنی چەکی چینی بۆ وڵاتانی ناوچەکە بە ڕێژەی ٤٣٪ بەرز بووەتەوە، لە کاتێکدا ئەمریکا هێشتا یەکەمین دابینکەری چەکە بە بەهای ٨٩ ملیار دۆلار، بەپێی ئاماری پەیمانگای نێودەوڵەتی لێکۆڵینەوەی ئاشتی ستۆکهۆڵم، چین دەیەوێت لە ڕێگەی کەمکردنەوەی نرخی چەک بۆ وڵاتانی ناوچەکە، ئاستی کڕیاری خۆی بەرز بکاتەوە، ئەمەش وا دەکات، پەیوەندییەکانی فراوانتر بێت.

چین لە هەوڵدایە تەکنەلۆژیای سەربازی پێشکەوتووتر بە نرخی کەمتر لە ئەمریکا پێشکەش بکات، بە تایبەت سیستەمی بەرگری ئاسمانی و درۆنی پێشکەوتوو کە بۆ وڵاتانی ناوچەکە سەرنجڕاکێشن.

ئەمریکا لە بەرامبەردا هەوڵی داوە لە ڕێگەی دامەزراندنی پەیمانی نوێی ئەمنی بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە لە مانگی ئازاری ٢٠٢٥دا ڕاگەیەندرا، بەرەنگاری نفوزی چین ببێتەوە کە تێیدا ٨ وڵاتی ناوچەکە بەشدارن، ئەم هەنگاوە وا دەکات، وڵاتانی کاریگەری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، پەیوەندی زیاتر و کارایان لەگەڵ ئەمریکادا هەبێت، لە ڕاستیدا بەشێکی زۆر لە ڕێککەوتنەکانی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەشێکە لە سەپاندنی هێز و توانا و هەژموونی خۆی، تا ئەوەی هاوکێشە سیاسییەکان لە هەموو ئەگەرێکدا بە تای بەرژەوەندییەکانی خۆی یەکلایی بکاتەوە.

سێیەم/ دیپلۆماسی و نفوزی سیاسی

خاڵێکی گرنگی دیکەی ململانێکە، هەوڵەکانی چینە بۆ ناوبژیوانی لە کێشەکانی ناوچەکەدا. لە مانگی شوباتی ٢٠٢٥، چین میانگیری کرد بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتنێک لە نێوان چەند لایەنی ناکۆکی ناوچەیی، ئەمەش سەرکەوتنێکی دیپلۆماسی گەورە بوو بۆ پەکین، لەم نێوەندە چین هەمان سیاسەتی ئەمریکا بەڵام بە شێوە و شکڵێکی جیاوازتر بۆ پەرەپێدانی پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی خۆی پەرە پێدەدات.

"ستراتیژی چین لە ناوچەکەدا لەسەر بنەمای عەدەم مودەخەلە لە کاروباری ناوخۆی وڵاتان و پەیوەندی پراگماتیکی بێ مەرجە، کە بەلای زۆربەی حکومەتەکانی ناوچەکەوە سەرنجڕاکێشە."

لە لایەکی دیکەوە، ئەمریکا پابەندی بە پرسەکانی مافی مرۆڤ و دیموکراسی ڕاگەیاندووە لە پەیوەندییەکانیدا لەگەڵ وڵاتانی ناوچەکە، ئەمەش لە هەندێک حاڵەتدا نەبووەتە جێگەی پەسەندی حکومەتەکان، وڵاتان دەبینن پشتیوانییەکانی ئەمریکا زیاتر لە چوارچێوەی گوتار و بەڵێندایە نەک واقع و کردار، ئەمەش وا دەکات، ڕێگە بۆ چین خۆش دەکات، جێگەی ئەمریکا بگرێتەوە لە هەندێک بۆشایی ئەمریکادا.

چوارەم/ تەکنەلۆژیا و هێزی نەرم

لە بواری تەکنەلۆژیاشدا، وەبەرهێنانەکانی چین لە ژێرخانی دیجیتاڵی وڵاتانی ناوچەکەدا بە ڕێژەی ٦٧٪ زیادی کردووە لە ساڵی ٢٠٢٥، بە پێی ڕاپۆرتەکانی ناوەندی لێکۆڵینەوەی دیجیتاڵی بەیروت، شەش وڵاتی ناوچەکە بەشداری لە پرۆژەی "ڕێگای دیجیتاڵی ئاوریشم"ی چیندا کردووە
"چین سەرمایەگوزاری گەورەی لە بواری ٥G و زیرەکی دەستکرد لە ناوچەکەدا کردووە کە ئەمریکا لەم بوارەدا دواکەوتووە، ئەمەش بووەتە هۆی گۆڕانی هاوسەنگی هێز لە بواری تەکنەلۆژیادا."

ئەمریکا لە بەرامبەردا هەوڵی داوە لە ڕێگەی پرۆگرامی "ژێرخانی پاکی دیجیتاڵ" سەرمایەگوزاری لە ناوچەکەدا بکات، بەڵام ئەم هەوڵانە هێشتا بەرهەمی ویستراوی نەبووە.

پێنجەم/ کێبڕکێی وەبەرهێنان لە ژێرخان

 چین نزیکەی ٧٨ ملیار دۆلاری لە پڕۆژەکانی بەندەر، ڕێگاوبان، و وێستگەی وزەدا وەبەرهێنان کردووە
 پڕۆژەکانی بەندەری گوادەر، بەندەری دوقم، و شاری نیۆم وەک نموونە.
بەرنامەی ئەمریکا لە بەرانبەردا "ژێرخانی باشتر بۆ جیهانێکی باشتر" بە بڕی ٦٠ ملیار دۆلار

شەشەم/ کاریگەرییان لەسەر کێشە هەرێمییەکان

  کاریگەری ململانێکان لەسەر قەیرانەکانی یەمەن، پەیوەندی ئێران-سعودیە، و پرسی فەلەستین.
جیاوازی ستراتیژی چین "سوود بۆ هەموو لایەک" و ڕوانگەی ئەمریکا
 دزەکردنی ڕاپۆرتێکی نهێنی ئەمریکا سەبارەت بە ناردنی چەکی چینی بۆ گروپەکانی ناوچەکە، ئەمریکا چین بەوە تۆمەتبار دەکات، کە لە ساڵی ٢٠٢٥یشدا بەردەوامە لە دژایەتیکردنی هەژموون و پێگەی وڵاتەکەی ئەمەش لە ڕێگەی پێدان چەک بەو گرووپە چەکدارانەی ڕووبەڕووی ئەمریکا دەبنەوەض

دەرئەنجام

ململانێی نێوان چین و ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست چەندین ڕەهەندی گرتووەتەوە و کاریگەری قووڵی لەسەر هاوکێشەی هێز لە ناوچەکەدا هەبووە. 
وڵاتانی ناوچەکە هەوڵدەدەن سوود لەم ململانێیە وەربگرن و هاوسەنگی لە پەیوەندییەکانیاندا لەگەڵ هەردوو زلهێزەکەدا بپارێزن، کە ئەمەش بووەتە هۆی ئاڵۆزتر بوونی دۆخەکە.

"سیاسەتی وڵاتانی ناوچەکە لە ئایندەدا زیاتر بەرەو فرەلایەنی دەڕوات، چونکە هیچ وڵاتێک نایەوێت تەنها پشت بە یەک زلهێز ببەستێت."
بە ڕوونی و ڕاشکاوی، بەشێک کە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، نایانەوێت ببنە قوربانی سیاسەت و ململانێکانی نێوان هەردوو زلهێزەکە و هاوسەنگی دەپارێزن.