لە هەموو فەرهەنگ و ئینسکلۆپیدیاکاندا چەمکی سەربەخۆیی یەک واتای هەیە و هەر هەموو شرۆڤەکان کۆدەنگن لە سە ئەوەیکە "یەکەیەکی سیاسی لە سیاسەتی دەرەوە و ناوخۆییدا بۆ خۆی بریار بدات و بەستراوەیی بە دەوڵەتانی دیکەوە بگەیەنێ بە کەمترین ئاست". سەربەخۆیی هەموو بوارەکانی سیاسی، ئابووری،سەربازی، دادگەری، کلتووری و ،،، دەگرێتەوە بەڵام لە ئیمرۆدا پرسی ئابووری و سەربازی بووە بە چەتر بۆ رەهەندەکانیتر. 
وڵاتانی عەرەبی کەنداو ئابوورییان بەهێزە بەڵام لە باری ئاسایش و سەربازییەوە بەستراوەی ئەمریکا و رۆژئاوان. چین وەک دووهەم ئابووری جیهان لە باری وزەوە بەستراوەی وڵاتانی خاوەن وزەیە( ئەڵبەت ئیستە بە پێچەوانە کێبەرکێ لە نێوان وڵاتانی خاوەن وزەدا هەیە بۆ مامەڵە لە گەل دەوڵەتێکی سەرراستی وەک چین). لە  عێراقدا هێزی حەشد هەم لەباری ئاینی و هەم لە باری سەربازییەوە تا ئاستێکی زۆر سەربەخۆیی بریاردانی لە دەسەڵاتی فیدڕاڵ گرتۆتەوە. لە ئەمریکادا بە هۆی هەبوونی پرسی لۆبیگەرییەوە، ئەو وڵاتە لە سیاسەتی دەرەویدا سەبارەت بە هندێک وڵات سەربەخۆیی بریاردانی نیە و بە زۆری لە ژێر کاریگەری لۆبی دایە. لە هندێک وڵاتی وەک کۆریای باکوور، وێنزۆیلا، زۆربەی وڵاتانی ئەفریقایی ، زاڵبوونی بیرۆکە و دەسەڵاتێکی سەرەرۆ و گەندەڵ ئاستەنگی بۆ سیاسەتی دەرەوەیان پێکهێناوە. مافی ویتۆ لە ئەنجوومەنی ئاسایشدا سەربەخۆیی دادی لە زۆربەی وڵاتان گرتۆتەوە. لە زۆرێک لە وڵاتاندا زمانی دووهەم و فەرمی زمانی ئینگلیزییە کە ئەوەش بە هۆکاری گشتگیر بوونی ئەو زمانەوەیە کە جۆرێک داگیرکاری و خۆسەپاندنی کلتووری و زمانەوانی درووستکردوە و،،،تاد.

لە دنیای ئیمرۆدا بە هۆی چڕی پێوەندییەکان و پرسی دیمۆکراسییەوە بابەتی سەربەخۆیی رووبەرووی هندێک ئاستەنگ بۆتەوە و تەنانەت باسی سەربەخۆیی رەها باسێکی دواکەوتوانە و دەمارگرژانەیە. 

لە سەدەی رابردوودا کە بە سەدەی تەقینەوەی بۆمبی ناسیۆناڵیزم بە ناوبانگ بوو پرسی سەربەخۆیی توندوتۆڵتر بوو. دەیان نەتەوە لەو سەدەیەدا لە رێگای شەر و بەرخۆدانەوە خۆیان لە دەستی کۆلۆنیالیزم و داگیرکەر رزگار کرد و سەربەخۆیی خۆیان راگەیاند تەنانەت هەندێک وڵات کە لە ژێر سەرپەرشتیاری(قیمومیت ) زلهێزەکاندا بوون بە هۆی زاڵبوونی دیسکۆرس و وێژمانی سەربەخۆخوازییەوە خۆیان لە ژێردەستەیی رزگار کرد و سەرئەنجام لە ساڵی 1994 سیستمی سەرپەرشتیاری کە لە لایەن کۆری گشتی رێخراوی نەتەوەکانەوە بەرێوە دەچوو، بە کردەوە کۆتایی پێهات.

ئیستە لە جیهاندا نزیک بە دوو سەد یەکەی سیاسی هەیە کە هەر هەمووی لە سەر بناخەی چەمکی دەوڵەت ــ نەتەوە پێکهاتووە. گەرچی درووستبوونی ئەو دەوڵەتانە پێوەندی بە سێ قۆناخی  پەیمانی ویستفاڵی، شەری یەکەم و دووهەمی جیهانی و رووخانی یەکێتی سۆڤییەتەوە هەیە بەڵام هەوێنی سەرەکی و بیرۆکەی یەکەمی دارشتنی ئەو پێکهاتەیە پێوەندی بە ئینجیلی سیاسی واتە کتێبی شالیاری ماکیاولییەوە هەیە کە پێنج سەدە لەوەبەر نووسراوە. لە سەدەی رابردوودا هەر نەتەوەیەک بیویستایە بە راپەرینێکی جەماوەری و رێکەوتن لە گەل بریتانیا و فەرەنسەدا کیانێکی سیاسی بە ناوی  وڵات  لە ژێر چەتری دەوڵەتدا بۆ خۆی درووست ئەکرد، بەڵام لە ئیستەدا پرسەکە ئاڵۆز بۆتەوە و گۆرانکاری بە سەردا هاتووە. لە وڵاتانی جیهانی سێهەم و لە حاڵی گەشەدا داواکردنی مافی چارەی خۆنووسین هەزار بەربەستی بۆ درووست بووە.

لە ئیستەدا تەنیا وڵاتانی دیموکراتیک و فیدراڵ تا رادەیەک لە پارچەپارچە بوون و دابەشکاری سیاسی بێخەمن ئەگینا هەموو وڵاتانی نادیموکراتیک و سەنتراڵ بە تایبەتیتر وڵاتانی چەن پێکهاتە، دژی هەر جۆرە ئاڵوگۆرێکی سیاسی لە جوغرافیا و سنوورە سیاسییەکانن چوونکا بە ئاڵوگۆر لە ناوچەیەکدا هەمووی ئەو وڵاتانە رووبەرووی مەترسی دەبنەوە. ئەگەر بە پێی بڵاڤۆکی ماڤی مرۆڤ بێت لە ئیستەدا زیاتر لە سێسەد نەتەوە دیکە مافی درووستکردنی دەوڵەتی سەربەخۆیان هەیە، واتە دەبێ رێژەی دەوڵەتان لە سەد و نەوەد چوارەوە بگاتە پێنسەد. رێخراوی نەتەوەکان گەرچی پاڵپشتی سەرەکی بیرۆکەی مافی چارەی خۆنووسین و سەربەخۆیی گەلانە و هەر وەها لەو بوارەدا زۆر رۆشنبیری و روونکردنەوەی سیاسی بۆ گەلانی ژێردەستە کردووە و،،، تاد، بەڵام وادیارە رێخراوی نەتەوەکان بە هۆی کاریگەری بەهێزی دەوڵەتانەوە بوو بە رێخراوی دەوڵەتان و ئەو پێکهاتەیە تەنیا نوێنەرایەتی ئەو نەتەوانە دەکات کە دەوڵەتیان هەیە. لە رێکخراوی نەتەوەکاندا  هەر گەلێک خاوەن دەزگای دەوڵەت و ئاڵای تایبەت بێ وەکوو دەوڵەتی سەربەخۆ حەسابی بۆ دەکرێت. لە ئینترناسیۆناڵیستی دوهەمدا کە رێخراوی گەلانی بێ دەوڵەتە، ئەو گەلانە بەشدارن کە هەموو فاکت و تایبەتمەندییەکانی نەتەوەسازی هەیە و بەڵام ژێر دەستەی داگیرکەرێکە.

پرسی سەربەخۆیی لە ئێمرۆدا قورس و گران بۆتەوە و تەنانەت بۆ وڵاتانی دیموکراتیک و فیدرال ئەستەم بۆتەوە. ئینگلیز و ئیسپانیا کە نموونەی وڵاتانی دیموکراتیک و ئوروپایین هێشتا بە جیابوونەوەی هەرێمە جوداخوازەکانی سکۆتلەند، کاتالۆنیا و باسک رازی نابن.
لەو سەردەمەی ئێمەدا پرسی سەربەخۆیخوازی کاڵ و کەمرەنگ بۆتەوە. لە وڵاتانی رۆژهەڵاتی دووردا هیچ خەبەرێک لە خەباتی نەتەوەیی لە ئارادا نیە. لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا تەنیا کورد و بەلووچ بە شێوازی ئۆنلاین لە بەرەی شۆرشدان. لە وڵاتانی ئوروپایی و ئەمریکاییدا هیچ خەبەرێک نیە و تەنانەت ئەگەر ئیالەت یا گەلێک بیهەوێ جیا ببێتەوە ئەوا لە رێگای گشتپرسییەوە ئەنجام ئەدرێت. لە ئیستەدا کێشە و ئاڵۆزی تەنیا لە رۆژهەڵاتی ناوەراست و باکووری ئەفریقادایە و بێجگە لە کورد کە خەباتەکەی نەتەوایەتییە، بنەمای  سەرجەم ئاڵۆزییەکان رەنگ و بۆنێکی مەزهەبی هەیە. پەرەسەندنی شەر لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا هەلومەرج و بەستەر بۆ شەپۆلێکی بەربڵاوی دابەشبوون و جیابوونەوە هەموار دەکات. وڵاتانی شەرلێدراوی وەک سودان، لیبیا، یەمەن، لوبنان، ئەفغانستان، عێراق، سوریا و ،،،تاد 

هەردەم ئامادەی ستارتێکە بۆ دابەشبوون.گەڵاڵەی رۆژهەڵاتی ناوەراستی نوێ کە لە سەر ویستی ئەمریکا و رۆژئاوایە، پێویستی بە ئاڵۆزی بەربڵاوتر هەیە کە دەبێت وڵاتانی تورکیا، پاکستان، ئێران، عەرەبستان و تەنانەت چین و روسیا بگرێتەوە . مەبەست لە گەڵاڵەی رۆژهەڵاتی ناوەراستی گەورە ئەتۆمیزە و بچووک کردنەوەی زلهێزە ناوچەیەکانە.

دیموکراتیزاسیۆن کردنی ناوچەکە تەنیا بە دابەشکاری دەسەڵاتە خۆماڵی و ناوچەیەکان دەست پێدەکات. سەردەمێک ئوروپا ئیمپراتورێک بووە لە حاڵێکدا ئیستەش ئیمپراتورێکی ئابووری، پێشکەوتنخوازە لە سەر بنەمای ئازادی و دیموکراسی. کۆنفدراسیۆنی وڵاتانی ئوروپایی کۆنسێرتێکی سیاسی لە دەوڵەتان پێکهێناوە کە لە جیاتی شەر و ناکۆکی سرینەوەی سنوورەکان و دراوی هاوبەش و ،،،تاد هێناوەتە ئاراوە. پرسی کورد لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا گەورەترین پرسە بۆ پێکهێنانی ئاڵوگۆری دیمۆکراتیک و درووستکردنی کەلێن لە ریئال پۆلیتیکی ناوچەکەدا.

ئەگەر گشتپرسی هەرێمی کوردستان هاوکات بوایە لە گەل چەندین گشتپرسی و داخوازی سەربەخۆیی گەلانی دیکە لە عێراق و ناوچەکەدا ئەوا  نە گەلەکۆمەی ناوچەیی دەکرایە سەری و نە پرۆژەکەی شکستی دەهێنا. پرسی سەربەخۆیی لەو چاخەدا پێویستی بە خوێندنەوەیەکی قوڵی سیاسەتی جیهانی، ناوچەیی و ناوخۆیی هەیە کە بە دوور لە چاویلکەی ئایدۆلۆژیا و بەرژەوەندی حیزبی، ئاستەنگ و تێچووە ماڵی و مرۆییەکانی روون بکاتەوە. ژیئۆپۆلیتیک و جوغرافیا، دەریای ئازاد، ئامادەیی سیاسی خەڵکی، ئەزموونی بەرێوەبەرێتی، دۆخی رۆحی و دەروونی خەڵک، باسی ئابووری و،،،تاد لە هێنانە ئارای پرسێکی گرانی وەک سەربەخۆییدا دەبێ رەچاو بکرێت. سەربەخۆیی مافی هەموو کۆمەڵگایەکە بەڵام ئەگەر لە کات وساتی نەگونجاو و لە لایەن نەخوێندەوارانی سیاسییەوە پرسەکە ورووژێت ئەوا پرۆژەکە بۆ هەمیشە بە سەقەتی و نەبەکامی دەمێنێتەوە.