هەرێم نیوز
وشەی ئەكشن (action): ئەو وشەیەیە كە دەرهێنەرەكان لەكاتی تۆماركردنی وێنە وەك ئاماژەیەك بۆ دەست پێكردنی تۆمار كردن لەگۆڕەپانی وێنەگرتن و و لەتەك لوكێشنی دیمەنەكان بەدەنگێكی بەرز بەسەر هونەركارەكان و ئەكتەرەكان بەكاری دێنن وشەی ئەكشنە.
ئەكشن ـ لە ڕەسەندا وشەیەكی ئینگلیزیە بەواتای جوولە كردن، ئاگا لێبوون، دەست پێكردن بەكارێك دێت، كە لە ڕێ ی دەنگ و ئاماژە پێكردن، گوزارشتی لێ دەكرێت،
لەفیزیكیشدا بەمانای گۆڕین لەشوێن و دەست پێكردنی كارە، بەرەو ئاراستەو ئامانجێكی دیاری كراو .
ئەكشن لەدراماو سینەماشدا بەمانای ئەو دیمەنانە دێن، كە بەدیمەنی توندو تیژی و ڕاوەدوونان، كوشتن و بڕین ، تەقەو تەقاندنەوە، بزووتنەوەی پاڵەوانبازی ناسراون.
ئەم پێناسە بۆ ئەو فیلم و ئەو زنجیرە تەلەزیۆنیانە دەگوترا كە لەسەدەی بیستەم بەرهەم هاتوون.
بەڵام دواتر ئەو شوناسە بۆ ئەكشن گۆڕا و ئەو فیلم و زنجیرانەی گرتە خۆی كە لە هۆلیۆدی نوێ بەرهەم هاتوون، كۆمەڵێ ئەكتەری گەورەی بواری ئەكشن پێی ناسراون .
لەئاسیادا جۆرە ئەكشنێكی تایبەتی باوە كە پشت بەهونەری كوشتار بەشیرو خەنجەرو ڕم و كەرەستە سەرەتاییەكانی دیكەی شەڕ بەكار هاتوون، بەتایبەت بۆ فیلمە مێژوویی و ئاینییەكان .
دواتر ئەو كەرەستانەی شەڕ لەگەڵ پێشكەوتنی زەمەن گۆڕان، بەتایبەت دوای جەنگی جیهانی یەكەم و دووەم .
كوردو ئەكشن:
كۆمەڵگای كوردی لە رێ ی مێژوویەكی خوێناوی، هەموو ژیانی لەئەكشندا بەسەر بردووەەو زۆرێك لەمێژووی نەتەوەكەی بەشەڕو شۆڕو تراژیدیای گەورەو بەسەرهاتی جەرگ بڕ بەسەر بردووە، لەو تراژیدیانەی لە كەم لە فیلم و دراما ئەكشنە جیهانیەكاندا وێنەیان هەبووە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئارەزووی بینینی دراماو فیلمی ئەكشن دەكات، بەتایبەت ئەو دراماو فیلمانەی سەربوردەی خەبات و بە فۆرمێكی سەرنج ڕاكێش قارەمانیەتی كورد دەگێڕنەوە،.
بەڵام ئەگەر ئەكشن وەك زانست و دوورو نزیكی لە كورد سەیر بكرێت ، ئەوە بێ شك ئەكشن هونەرێكی زەبەلاحەو پێویستی بەتەكنیك و تەكنەلۆژیایەكی زۆرو پسپۆری كارامە هەیە بۆ بەرجەستە كردنی .
ئێمەی كورد لەسەرەتای دەستپێكین و ئەوەش هەمانە بەتوانای خۆمان نیەو بەشی هەرە زۆری بەپشت بەستن بەتواناو دەسەڵاتی دەرەوەی هەرێم بوونە.
ئەو دەرهێنەرانەش كە لەو بوارەدا كار دەكەن هاو شێوەی جوان بامەڕنی ، جەلیل زەنگەنە، ناسر حەسەن، نەجم هۆگر ، حەسەن عەلی خان، میهران شیری ، بەپەنجەی دەست دەژمێردرێن و ناتوانن ئەو بۆشاییە گەورەیە پڕكەونەوە، كە لەو بوارەدا هەستی پێ دەكرێت .
ئەكشن لەدراماو سینەمای كوردی دا:
ئەكشن لە دراماو سینەمای كوردی دا بەدەگمەنە و تەمەنیشی بەقەد تەمەنی دراماو دروست كردنی فیلمی كوردی كورترە.
بۆیە زۆربەمان هاوكوف لەگەڵ بەرهەمە ئەكشنییە كوردییەكان ژیاوین و ئەوە دەزانین كە بۆ كورد ئەكشن جۆرە درامایەكی نوێ یە، لەكاتێكا بۆ هونەری گەلان خەریكە دەبێتە كەلەپوور.
بنەماكانی ئەكشن لەدراما كوردییەكاندا :
ئەكشن وەك شوناس دەبێ بڵێین جۆرێكە لەدرامای تەلەفزیۆنی ،كە پشت بەو دیمەنە توندو تیژو سەرنج ڕاكێشانە دەبەستێت كە ڕوو بەڕوو بوونەوەی تاك تاكە یا بەكۆمەلً ، ڕاوە دوو نان و جەنگ و بۆردومان و خوێن ڕشتن و ململانێی شەڕو خیری، تیّدا ئەنجام دەدرێت ،بە فۆرمێك پاڵەوانیەتی، یا هێزێكی خەیاڵی بزوێنەری هەبێت .
لەزنجیرەی تەلەفزیۆنی كوردی دا پتر كار لەسەر ئەكشنی، مێژوویی ، سەربازی و جەنگ، ئایینی و ئایدۆلۆژی ، نەتەوەیی ، پۆلیسی دەكرێت .
ئەو دیمەنانەن كە پشت بە جوڵانەوەی سەرنج ڕاكێش دەبەستێت،
وەك ڕوو بەڕوو بوونەوەی جەستەیی، ڕاوەدوونان، تەقاندنەوە، ململانێی خێرو شەڕ، كە هەر هەموو ئەمانە، بە شێوازێكی خێرا بەبەر چاودا ڕەت دەبن.
تێیدا ئەو كاراكتەرانە دەبنە كرۆكی ڕووداوەكان، وەك پاڵەوانێك یا ئەفسانەیەك نیشان دەدرێن، لەو دیمەنانەدا بەگرێ چنی سادە دروست دەكرێن كە بینەر بەپەرۆشەوە بە دوای چارەسەر كردنیاندا دەگەڕێت.
لەڕووی تەكنیكەوە:
وێڕای ئەو سەرەتا ساوایەی لە بواری سەرهەڵدانی زنجیرە درامای ئەكشنی كوردیدا سەر هەڵدەدەن، لە ڕووی بەكارهێنانی كامێرای نوێ و مۆنتاژی پێشكەوتوو، بەڵام لەگەڵ هەموو ئاوانەشدا كیشەو ئاریشای هونەری زۆر هەن لە كاری درامیدا.
بەتایبەت كێشەی كادیرو دەرهێنەری پسپۆر، لەوانەی لە بواری دیزایینی دیمەنی ئەكشن دا خاوەن ئەزموونن، بە تایبەت لەهونەری كوشتارو كارلێكە دەنگییەكان، تەقاندنەوە و شتی تر.
لە ڕووی هونەرییەوە :
لاوازی دەبیندرێت لەنووسینی سیناریۆ، كێشەی كەمی گرێ چنینیان تێدایە، هەست بەدووبارە كردنەوەی بیرۆكەی دیمەن هەیە، كەمی كاری درامایی لەڕووداوەكاندا.
نواندن :
وێڕای بوونی توانای باشی نواندن بەگشتی ،بەڵام بەشی زۆری ئەكتەرەكانی ئێمە شارەزاییان نیە لە بواری نواندن بۆ ئەكشن، هەروا نواندن بۆ ئەكشن پێویستی بەتوانای جەستەیی بەهێز هەیە، هەر بۆیەش (حەسەن عەلی خان ) بۆ بەشی دووەمی زنجیرە درامای ئەكشن بایەخی زۆری بە هندرێن عەبدولڕەحمان دا.
ئەكتەرانی ئێمە لەئەكشندا كەم ئەزموونن، بۆیە پێویستیان بە كاتێكی زۆری ڕاهێنان هەیە، بە تایبەت لەڕووی جەستەیی و لەڕِووی بەكارهێنانی چەك ، یان ئەسپ سواری.
گرنگە دەرهێنەر هەوڵی ئەوە بدات ئەكتەری خۆماڵی بۆ درامای ئەكشن بەكار بێنێ بۆ ڕهاتن لە فۆرمی ئەكشن، ئەمە دەبێتە بونیاتێك بۆ ئایندەی درامای كوردی.
بەڵام هەندێ ئەكتەر بەر لەوە بەرژەوەندیە تایبەتیەكانی خۆیان دەخەنە پێش بەرژەوەندییە گشتیەكەو هەوڵ دەدەن ئەكتەری ناسراوی تر بەكار بێنن بۆ بەرزكردنەوەی ئاستی ناوداریەتی بۆ دراماكان و قۆ رخ كردنی ناو.
بۆیە تۆ وەك بینەر كاتێ دەبینی دەرهێنەر زۆرتر بایەخی بە هێنانە پێشەوەی ئەكتەری فارسی دەدات، بیرت بۆ ئەوە دەچێ كە بەچاوێكی نزمتر تەماشای ئەكتەرانی خۆمان بكەیت،
بەڵام ئەم حاڵەتە لای هەموو دەرهێنەرەكان وەك یەك نیە، هەر بۆ نموونە دەرهێنەرێكی وەك جەلیل زەنگەنەو جوان بامەڕنی، ناسر حەسەن، هیچ ئەكتەرێكی غەیرە كوردییان بەشداری پێ نەكردووە، بەڵام ئەم حاڵەتە لای (حەسەن عەلی) شتێكی ترە، دراماكانی پڕن لە ئەكتەری ئینگلیزو تورك و فارس و عەرەب.
ئەمەش لەئەنجامدا بۆ بەرژەوەندی درامای كوردی هەڵناكەوێتەوە.
بەڵام دەرهێنەرێكی وەك حەسەن عەلیش پاساوی خۆی هەیە بۆ بەكارهێنانی ئەكتەری غەیرە كورد ـ و لەوانەیە پێت بڵێ خۆ هەر ئێمەی كورد نین ئەكتەری بیانی بۆ بەرهەمەكانی خۆمان موتوربە دەكەین، ئەوەتا مستەفا عەقادیش ئەنتۆنی كوینی ئەمریكی هێناوە، ئەمریكی و فەڕەنسیەكانیش عومەرشەریفیان بۆ رۆڵی لۆرانسی عەرەبی هێناوە.
لە نواندندا ڕەگەز هێڵی سووری نیە بۆ بەشداری كردن ، بەڵكو تواناو لێوەشاوەیی و ناوداریەتی رۆڵ دەبینێ لە دیاری كردنی ئەكتەرەكان، بەپێی بەرژەوەندی گشتی بەرهەمەكە، بەڵام چونكە ئێمەی كورد توانایەكی سنوور دارو نا سەقامگیری دارایی و هونەری سنووردارمان هەیە،لەزۆر حاڵەتدا دەكەوینە بازنەیەكی تایبەتی.
قەیرانی تیمی پسپۆر:
لەكاتی خۆ ئامادە كردن بۆ كۆ كردنەوەی ئەنجامەكان ، ڕووبەڕِووی كۆمەڵێ گرفت دەبینەوە ، لەوانە:
گرفتی پەیدا كردنی دیزایینی شەڕەكان، لە ڕووی سەربازی، بەكارهێنانی چەك .
دەكرێ ئامرازە پێشكەوتووەكان ئامادە بكرێن ، بەڵام وەك پێویست ناخرێنە بواری جێ بەجێ كردنەوە، بەهۆی:
كاتی زۆر بۆ ڕاهێنانی ئەكتەرەكان
دابین كردنی دەرهێنەری پسپۆر لە بواری ئەكشن دا.
دابین كردنی ئەو سینارستانەی شارەزای نووسینی فۆرمی درامای ئەكشنن,
لەسەرووی هەموویانەوە پشتگیری دارایی و بەرهەهێنانێكی نەخشە بۆ كێشراو
دەرهێنەری ئەكشن :
بەگشتی ئەو درامایانەی كە ئەكشنیان تیایە، پێویستیان بە جۆرێك لە شارەزایی و پسپۆری هەیەو هەموو دەرهێنەرێك ناتوانێت كار لە ئەكشن بكات ، بەڵام :
1.دەتوانێت لەو دیمەنانەی پێویستن ،پەنا بۆ كەسانی پسپۆر بەرێت ، بە تایبەت لەدیمەنی شەڕو شۆڕو بەرەنگار بوونەوەی شەڕی دەستەو یەخەو، شەڕی سەربازی و تەقینەوەو بەكارهێنانی بارووت و ئەسپ سواری و پاڵەوان بازی, بەكارهێنانی چەك و جۆرەكانی دیكەی ئەكشن.
2,دەبێت ئەو دەرهێنەرەی كار لەفیلم و درامای ئەكشن دەكات، شارەزاییەكی زۆری هەبێت لە بواری تەكنیكی و هونەری وێنە گرتن و مۆنتاژ و ِِووناكی و هەموو ڕەگەزەكانی دیكەی دراماو بە هاوسەنگی تەوەرەكان بەڕێوە ببات.
3.توانای پێشڕەوی كردنی تیمە هونەریەكانی هەبێت بەیەكەوە.
یەكەم فیلمی ئەكشنی كوردی:
. فیلمی (گردی پییرۆز ) ی دەرهێنەر (جوان بامەرنی) بەیەكەم فیلمی پرۆفیشتالی ئەكشن دادەندرێت لەمێژووی سینەمای كوردی دا ، بەو پێیەی یەكەم ئەزموونی سینەمایی پێكهێنا كە سروشتی كردار و گێڕانەوەی نەتەوەیی تێكەڵ یەكتركرد، تابلۆیەكی هونەری پێشكەش كرد كە خەباتی پێشمەرگە لە دژی هێزی داگیركەر بەرجەستە بكات.لە نواندنی جیهاد دڵپاك، حەمە عەلی خان، عەبدولی حەمە جوان .
فیلمەكە ئەگەرچی بەكوالیتێكی نزم وتوانایەكی كەم بەرهەم هاتووە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا كۆمەڵێ ئاماژەی گرنگی لەكۆمەڵگای كوردی ئاما ژە پێدا لەوانە:
1. خەباتی ئافرەتی كورد
بەرجەستەی خەباتی ئافرەتی كورد دەكات، لەبەرەكانی شەڕدا شانبەشانی برا پێشمەرگەكانیان .
2- ئاڵای كوردستانی یەكگرتوو:
فیلمەكە ناوازەیە بەوەی دروشمی كوردستانی گەورە بەرز دەكاتەوە، بەبێ ئەوەی لایەنگری هیچ ئایدۆلۆژیایەكی حزبی و ڕێكخراوێكی سیاسی دیاری كراوی حزبی بكات.
ئەو بەرهەمە نوێنەرایەتی بانگەوازێكی تەواوی ناسیۆنالیستی دەكرد،كە هاوتەریب بێت لەگەڵ خەونەكانی ئازادی و سەربەخۆیی، بەپێچەوانەی هەندێك زنجیرەی هاوچەرخی كوردی .
3- گەشەسەندنی تەكنەلۆژی و دابەزینی ناوەڕۆك:
هەرچەندە بەرهەمە مۆدێرنەكان تەكنیكی پێشكەوتووی وێنەگرتن و دەرهێنانیان تێدایە، بەڵام زۆرجار بەدەست كەمی ناوەڕۆكێكی توندەوە دەناڵێنن، بیرۆكەی ڕووكەش دووبارە بەكاردێننەوە، یان لە پەیامە نیشتمانپەروەرییەكانیان بەتاڵ دەبنەوە.
4- ڕۆحی نمایش لەڕابردوودا:
ئەكتەرەكانی ڕابردوو بە جۆش و خرۆشێكی گەورە تایبەتمەند بوون كە لە باوەڕێكی قووڵ بەدۆزی نەتەوەییەوە سەرچاوەی گرتبوو، ئەم باوەڕە لە ئەدای ڕاستگۆیانە و كاریگەرەكانیاندا ڕەنگدانەوەی هەبوو.
5- مۆڕاڵ و تێچوون:
بەرهەمەكانی پێشوو بەسەرچاوەیەكی سنووردار بەرهەم دەهێنران، بەڵام هێزیان لەمۆڕاڵێكی بەرزدا بوو، بەو پێیەی هەموو كارمەندەكان باوەڕیان بەگرنگی پەیامەكە هەبوو.
ئەمڕۆ سەرەڕای خەرجكردنی بودجەیەكی زۆر، لاوازی تەكنیكی زاڵە بەهۆی خراپی دامەزراندنی كارمەند و نەبوونی ئامانجێكی بنەڕەتی.
فیلمی (خولە پیزە)
لە نووسین و سیناریۆو دەرهێنانی ( جەلیل زەنگەنە) ساڵی 999 1 بەرهەم هاتووە. فیلمێكی دیكەی ئەكشن بوو.
لەنواندنی:مستەفا ئەحمەد، ژیان ئیبراعیم خەیات، عەلی نوری،سمكۆ عەزیز..
یەكەم درامای ئەكشن :
درامای ( گەردەلوول) سیناریۆو دەرهێنانی (جەلیل زەنگەنە) بە یەكەم ئەزموونی درامای ئەكشنی كوردی دا دەندرێت، و لەساڵانی 2005 ـ 2013 سێ وەرزە.
وەرزی یەكەم و دووەمی 50 ئەلقە بوو، وەرزی سێیەمی 60 ئەلقە.
زنجیرە درامای كەركووك 4
نووسین و سیناریۆی سعود ئەحمەد
لەدەرهێنانی دەرهێنەر ناسر حەسەن
بەرهەمی ساڵی 2010 ی وەزارەتی رۆشەنبیریی و لاوانی حكومەتی هەرێمی كوردستانە
ئەكشنە
لە چواربەش پێكهاتووە، هەر بەشەو30 ئەلقەیە.
نواندنی : جیهاد دڵپاك، ئازاد جەلال، دایكی ئاریان، سەوسەن عەلی، قاسم عەبدولستار، سعود ئەحمەد،
زنجیرە درامای رأبوون ـ
نووسینی : هاوڕێ قادر ڕەشید
دەرهێنانی نەجم هۆگر
درامایەكی كۆمەڵایەتی ، سیاسی ، ئەكشنە
باس لەمیحنەتیەكانی پێش ڕاپەڕین دەكات
نواندنی : عەلی كەریم، دایكی ئاریان، دلێر مستەفا،حیكمەت هندی، كەژاڵ عەبدوڵڵا،مەریوان ئیبراهیم ،شاناز محەمەد.
درامای گورگەكان ـ سیناریۆ و دەرهێنانی میهران شیری
زنجیرەیەكی چوار وەرزی 30 ئەلقەیی پۆلیسی ، تاوان ، ئەكشنە
بەرهەمی ساڵی 2021 ی كۆمپانیای سام پرۆدكشن
میهران شیری، یونس حەمە كاكە، ژینۆ سەرتیپ ، محەمەد شێروانی، بەكر مەعروف، بەكر مستەفا، سەنگەر خورشید...
زنجیرە درامای ( ئادیابین ) سیناریۆو دەرهێنانی ( حەسەن عەلی خان )
دوو وەرزە هەر وەرزێكی 30 ئەلقەیە.
بەرهەمی ساڵی 2025 ی كوردستان تیڤی یە.
نواندنی : هندرێن عەبدولڕەحمان ، شوكروڵڵا شێخانی، ئالان هادی، خەرمان هیرانی ، تەلار هیرانی
هەوڵێكی نوێ یە بۆ پەرە پێدانی درامای ئەكشنی كوردی.
بەگشتی ناوەرۆك و پەیامی ئەو بابەتانەی درامای ئەكشنی لێ دروست دەكرێت لە درامای كوردی دا، بابەتی قارەمانیەتی پێشمەرگەو مقاوەمەتی پێشمەرگەیە دژی دوژمنانی كوردو هەندێ بەرهەمی دیكەی پۆلیسیە بە شێوەیەكی تەقلیدی لاواز.
لەڕووی هونەرییەوە ئەكشنی كوردی ریتمێكی خێراو مۆنتاژێكی واقعی ئاوێزان بەگرافیكە.
كێشەكانی بەردەم ئەكشن:
درامای ئەكشن وەك درامایەكی ئاسایی نیە وتێچووی بەرهەمهێنانی زۆرە، بۆیە درامای ئەكشن هەمیشە ڕوو بە ڕووی كێشەی دارایی دەبێتەوە ، كە ڕەنگە دەسەڵاتی بەرهەمهێنانی كاتی بێت و نەتوانێت بەردەوام بێت ، بۆیە كۆمپانیا بازرگانیەكان خۆیان بە دوور دەگرن لە بەرهەمهێنانی دا ، مەگەر تەنها حزبەكان نەبن كە بۆ تۆماركردنی مێژووە سەروەریەكانی خۆیان لێ دەدەن، ئەوەتا درامایەكی وەك گەردەللول كە سپۆنسەرە حزبیەكەی پشتگیری دارایی لێ بڕی ، لە بەشی سێیەمدا وەستا، كەچی زنجیرە درامای ئادیابین بۆ یەكەم جار لە مێژووی درامای كوردی دا لەوەرزی دووەمیدا ملیۆنێك دۆلاری تێپەِڕاند.
ئادیابیت سەلماندی كە ئەگەرپشتگیری دارایی هەبێت هیچ شتێ مەحاڵ نیەو بەپشت بەستن بەتوانستی دەرەكی دەتواندرێ بە پێی ویستی خۆمان دراما بەرهەم بێنین، بەڵام ڕووی دووەمی لایەنە نەرێنیەكان لەوەدا كۆ دەبنەوە، ئەگەر تەنها پشت بە كادیری دەرەكی ببەستین و تواناكانی خۆمان فەرامۆش بكەین، ئەوە لەچەند جەمسەرەوە زەرەر دەكەین:
1.پشتگیری حزبی لەهەموو كاتێكدا زامن نیە، ڕەنگە هەر كاتێك ئایدۆلۆژی و سیاسی دراماكان بگۆڕدرێت، بەرهەمەكانیش بە نیوە چڵی بەجێ دەمێنن وەك زنجیرە درامای گەردەلوولی جەلیل زەنگەنە، بۆیە دەبێت بیر لە دەروازەی دیكەی ئەلتەرناتیف بكەینەوەو گوتاری دراماكان بگۆڕین لەگوتارێكی تەسكی حزبیەوە، بۆ گوتارَكی نیشتمانی و نەتەوەیی.
دەسەڵات بدەینە سیناریۆ نووس و دەرهێنەرەكان كە لەژێر ڕكێفی بەرهەهێنەرە حزبیەكان دەربێن و بە تێڕوانین و ئەزموونی ئازادو سەر بەخۆی خۆیان كار بكەن,
كەرتی تایبەتی بڕوا پێ بێنن كەبەرهەمهێنانی بەرهەمی نایاب زەرەرو زیانێكی دارایی نابێت ، ئەگەرنا هەموو هیلاكی و ماندوو بوونەكانمان بە هەدەر دەچن.
2.پێویستە لە بری كادیری ئامادەكراوی هونەری بیانی ، هەوڵی دروست كردنی كادیری ئەلتەرناتیقی كورد بدەین، بۆ ئە وەی بۆ سبەینێ هەریەكێ لەوان ببێتە خشتێك بۆ بونیاتی ئایندەی درامای كوردی، بە تایبەت لە ڕووی وێنەگرتن، موزیك ، ڕووناكی ، گرافیك...
3.رأهاتن لەسەر فۆرمی هێنانی دەستەی ئامادكراوی هونەری لە بیانیەكان ، كێشە پیشەییە كەڵەكەبووەكە زێتر دەكات و دەرفەتی راهاتن لەدەست دەدات و ماوەی بە دەست هێنانی سەربەخۆیی دراما دوورتر دەكاتەوە.