دواین هەواڵ

ئەوەی ڕوویدا.. خوێندنەوەیەک بۆ دەسکاریکردنی پشکی هەرێم لەبودجەی عیراق

‌ئازاد جندیانی

27/05/2023

لە دوێنێوە و دوای دەستکاریکردنی هەندێک لە خاڵەکانی پشکی هەرێم لە بودجەی دەوڵەتی عیراق زۆربەی کاردانەوەکانی لایەنە سیاسیەکانی کوردستانمان بینی. ئەمەوێ بە کورتی و بە کوردی، بەڵام لە دەرەوەی مشتومڕی بڕی بودجەکە و میکانیزمەکانی کارپێکردنی لەمەبەدواو، دەرکەوتە و لێکەوتە سیاسیە ستراتیژییەکان و وئابوورییەکانی، نەک هەر بەسەر هەرێمەوە، بەڵکو بەسەر باشووری کوردستان و بگرە پارچە و بەشە داگیرکراوەکانی تری کوردستانیش، بە ناوچە داگیرکراوەکانی دەرەوەی هەرێمیشەوە، چەند خاڵێکی سەرەکی بنووسم.

هەڵبەت دڵنیام لەبارەی (ئەوەی روویدا) و هاوکات لەبارەی دەرکەوتە و لێکەوتە و میکانیزمەکانی کۆتوبەندکردنی هەرێمەوە، کەسانی پسپۆڕ و ناپسپۆڕیش لەسەری ئەنووسن و باسی ئەکەن، وەک چۆن هەڵوێستی سیاسی دژ یان کۆک لە لایەنە سیاسییەکانی کوردستان و عێراق و دواتر بۆچوون و گووتاری ووڵاتانی دیکە و نەتەوەیەکگرتووەکانیش ئەبینین.

ئەو خاڵانەی ئەمەوێ بیاننووسم؛ هەندێکیان وەبیرهێنانەوەن و سەرلەنوێ دەمەزەردکردنەوەیانە؛ نەک بۆخۆم بەڵکو دەمەزەردکردنەوەیانە بۆ رای گشتی. خاڵەکانیش ئەمانەن:

یەکەم:

(ئەوەی روویدا) واتا ئەوەی لە لیژنەی دارایی پەرلەمانی دەوڵەتی عیراقدا روویدا، جارێکی دیکە زۆر بە روونی پووچەڵی و بێ بنەمابوونی ئەو تیۆریەی سەلماند، کە ئەمەریکا و وابەستە نێودەوڵەتی و جیهانییەکانی و، بەداخەوە لای خۆشمانەوە رەنگە (بەناچاری) بانگەشەی بۆ ئەکرا، کە تیۆرییەکە لەسەر هاوکێشەیەکی سەرتاپا ناڕاست و نامێژوویی و لەسەر وەهمی کورد خەڵەتێنەری (بەغدایەکی بەهێز، هەرێمێکی بەهێز) بونیادنرابوو. هەر لە سەرەتای پڕوپاگەندەکردن بۆ ئەو تیۆرییە لە چەندین نووسین و لێدواندا، سەرنجی ((رای گشتی کوردستان))ـم بۆ نادروستی، بێبنەمابوون، ناواقیعی و نامێژوویی بوون و سەرەنجام مەترسیداربوونی ئەو تیۆرییە بەسەر کوردەوە راکێشا.

دووەم:
(ئەوەی روویدا)؛ جارێکی تر نادروستی دیدی دەستەبژێرێکی سیاسی، رووناکبیری و ئەکادیمی کوردستان (باشوور) و هیتریشی سەلماند؛ کە لەدوای ریفڕاندۆمەوە، تایتلی سەرەکی پەیوەست بە پێناسەکردنەوەی (مەسەلەی کورد) یان لەدوای ریفڕاندۆمەوە لە مەسەلەی سەربەخۆییەوە (مافی چارەنووس) پاشەکشە پێکرد بۆ هەندێ مافی ناجەوهەری لەمەڕ ئاییندەی کورد وەک نەتەوە، بۆیە ئێستا مەسەلەی بودجە و مووچە و هەندێ پۆست جێی ستراتیژی کوردایەتی گرتۆتەوە، کە دوێنێ بینیمان و رەنگە لەناوهۆڵی پەرلەمانیشدا چەند کاتژمێرێکی تر یان یەک دوو رۆژی تر چۆن هەرێم بچووک و بچووکتر ئەکەنەوە.

سەرنجی من لەسەرئەوەشە، کە هەندێ نووسەر و ئەکادیمی ئەو دید و ستراتیژە نەک هەر تیۆریزە ئەکەن، بەڵکو بانگەشە و کاریشی بۆ ئەکەن، تا لە بیرۆکەیەکەوە بیکەن بە ئاراستە و رەوتێکی فیکری و بەرنامەکارێکی سیاسی وپراکتیکی، بەجۆرێک؛ کە هەبوونی ئەوەندە دڵنیاییان لادروست ببوو، کە ئەیانووت کورد، نەک هەر ئەبێ بچێتەوە بەغدا (کە رەنگە لەڕووی تاکتیکییەوە هەندێ بنەمای دروستی هەبێ)، بەڵکو بانگەشەیان بۆ ئەوەئەکرد؛ کە کورد ستراتیژی خۆبەخاوەنکردنی بەغدا پەیڕەو بکات. لەدەرفەتێکی تردا لەسەر ئەو تێزە سەمەرە و گاڵتەجاڕییە ئەدوێم، کە پێی وایە دۆخەکە دوای ریفڕاندۆم تەواو گونجاوە و کورد ئەتوانێ خۆی بکاتە خاوەنی بەغدا، کە ئەو تێزە تەنیا خەیاڵپڵاویێکی ئەکادیمیانەی سیاسییە، بەڵام لەپەناو بەناوی زانستی سیاسییەوە پێمانی ئەفرۆشنەوە.

بەبۆچوونی من ئەو تێزە و تیۆرییە هاوشێوەکانیشی هیچ نین، جگە لە دوورخستنەوە و پاشەکشەپێکردنی فیکرو ستراتیژی کوردایەتی لە پێناسە سەرەکیەکەی، کە لانی کەم سەدساڵی پڕ لە خوێن و بەرخودان و ململانێی فیکریی و کلتووریی و کۆمەڵایەتی ویستووە تا وەک مەسەلەی نەتەوەیەکی داگیرکراو لە ریفڕاندۆمدا پێناسەکەی کامڵ کرا.

سێیەم:

(ئەوەی روویدا)؛ ئەگەر لەبەر هەندێک هۆکار یان لەبەر ئەگەری هەندێک گوشاری دەرەکی پینە و پەڕۆیەکیش بکرێ و هەندێ دەستەواژە و رستەش بگۆڕن، ئەوا هیچ لەوە ناگۆڕێ کە دەسەڵاتی عەرەب (دوێنێ سوننی و ئەمڕۆ شیعی و سبەینێش کەس نایزانێ چیتر) هەرگیز لە خەسڵەتی داگیرکەری خاڵی نابێتەوە، چونکە ئەوە تەنیا خەسڵەتی دەوڵەتە نەتەوەییەکەی نییە بە چەمکە مۆدێرنەکەی، بەڵکو ئەوە خەسڵەتی نەتەوەکەیە، کە پتر لە هەزار ساڵە بوون و ((مەزنی)) خۆی لە خەسڵەتی ئاماژەپێدراودا ئەبینێتەوە، نەک هەر بەرامبەر کورد بەڵکو بەرامبەر زۆر نەتەوەو نیشتمانی داگیرکراوی تریش.

بۆیە (ئەوەی روویدا) تۆخکردنەوەی خەسڵەتی داگیرکەری دەوڵەتی نەتەوەی عەرەبە لەعیراقدا ؛ کە هەموو گەرەنتیەکی پێچەوانەی ئەوە؛ گەرەنتیە لەسەر هیچ.

لەڕاستیدا؛ زۆر لێکدانەوەی تر ماون، کە باسیان بکەم، بەڵام نامەوێت نووسینەکەم درێژتر بکەمەوە، بەڵام گەرەکیشمە بەو ئاراستە و بەو میتۆدە رەخنەییە روون و رەوانە (بێ موجامەلە)یە، کڵاوڕۆژنەیەکی چکۆڵانەش بێت، بەسەر (ئەوەی روویدا) بکەمەوە و لێیەوە دڵسۆزانە بانگهێشتی هەمووان بکەم، کە لەو گۆشەیەوە لێی بدوێن.
بەڵام؛ بەپێویستی ئەزانم لە دواپەڕەگرافدا (کە بەدڵنیاییەوە دواهەمین پەرەگراف و دواهەمین قسەوباسم نابێت)، سەرنج و بۆچوونێکی خێرا، بەڵام جیاواز لەمەڕ (ئەدی چی بکەین؟) بخەمە بەر دیدی خوێنەرانی بەڕێز.

بۆمنێکی (جاران مارکسی) کە هاونەواو هاوجۆش و خرۆش، لەگەڵ سەدان ملیۆن خەڵکی تری دنیادا سروودی (ئینتەرناسیۆنال)ـم ووتۆتەوە و بەو پێیەش لە زۆر قۆناخ و لەزۆر هەلومەرجی جۆراوجۆرو بوغرنجدا ئەو دێڕەی شیعری سروودەکەم وتۆتەوە، کە ئەڵێ (ئاخرین شەڕە، شەڕی سەروماڵ / با یەکگرتووبین هەڤاڵان)، بەڵام کە نەتەوەکەم لێی قەوما، وەک نەتەوە نە ئەوهەڤاڵانەم بینین و نە یەکگرتوویی. بەڵام ئەو راستیەش روون روون ئەزانم، ئەوەی ئێستاش روویدا و شتی تری چاوەڕوان کراوو چاوەڕوان نەکراوی تری دژوارترو ئاڵۆزتریش ( ئاخرین شەڕی سەروماڵ ) نیە وەک لەسروودەکەدا هاتووە؛ بەڵکو ئەمە شەڕێکی بچوکە لەسەر ( ڕێگای سەختی سەربەخۆیی).

هەر بەکەڵک وەرگرتنیش لەوەی لەمەڕ (یەکگرتوو بوون) و لەمەڕ (هەڤاڵان)ـەوە، رووی دەمم لە پارتی ئەکەم، بەڵێ لەپارتی؛ چونکە وەک شڤان پەروەر ئەڵێ (ئەم بارەگرانەشی کەوتە سەرملان) و ئەڵێم: ئەوهات وهاوارەی سەبارەت بە یەکگرتوویی و یەکڕیزی کورد؛ لەمیدیا و سۆشیال میدیا و لە گوتاری میدیایی پارتە سیاسیەکانەوە ئەووترێ؛ بەمجۆرەی کە ساڵانێکە و رێک و راست هەر لە ریفڕاندۆمەوە، وەک حەیفێک مامەڵەی لەگەڵدا ئەکرێت و وەک دروشمێکی فشۆڵ ئەووترێتەوە. دواجار وەک پەندە رواندزیەکە ئەڵێ، بۆ ئەوەی (نەبینە سەپانی پووشێ) واباشە هاوکات و لەپاڵ رەتکردنەوە و رازی نەبوون بەوەی بەغدا کردی و ئەیکا و رەنگە بەکۆپی و مۆدێلی ترەوە بەردەوامیش بێ و بەرهەمی بهێنێتەوە.

بۆیە باشتروایە پارتی بە خێرایی پشت بکاتە مۆدێلە سواوەکەی یەکڕیزی و چەمکە بەتاڵ و زیان بەخشەکەی و لەبری ئەوە؛ بە بەرنامەیەکی دروست و خێراوە؛ رووی گوتاری یەکڕیزی، لانی کەم رووی هاوپەیمانی لە کوردستاندا بکاتە ئەو لایەن و کەسایەتییە رووناکبیر و کۆمەڵایەتی و خەڵکە ئاسایی و دڵسۆزەی کوردستان و هەموو ئەو کەسانەی کە بە هەر لێکدانەوەیەک، لە ئێستادا (هاوپەیمانی موحتەمەل)ـن.


Copyright © 2020 All Rights Reserved Designed And Developed By AVESTA GROUP