نیشانە :هۆکار :

چارەسەر غودە ( ڕژێنی پەریزادە Thyroid disorder) : ڕژێنێكی بچوكە لە شێوەی پەپولەدایە، دەكەوێتە بەشی پێشەوەی مل لە مرۆڤدا، كار و چالاكی زۆری هەیە لە ڕێگەی دەردانی هەردوو هۆڕمۆنی (T3) و (4T)، لەوانە (كرداری زیندەچالاكی و ڕێكخستنی پلەی گەرمی لەش و لێدانی دڵ و زۆرێكی تر لە چالاكی ئەندامەكانی لەش).

بەگشتی دوو جۆر نەخۆشی غودە هەیە:

یەكەم: غودەی تەمەڵ یان سست (خمور او كسلان الغدە) كاتێك غودەی مرۆڤێك وەك پێویست هۆڕمۆن دەرنادات واتە هەردوو هۆڕمۆنی (T3) و (4T) دادەبەزێت و لە بەرامبەردا (TSH) بەرز دەبێتەوە.

نیشانەكانی:

- شەكەتی و ماندووبوونی بەردەوام

- زیاد بوونی كێش

تەمەڵی وبێ هێزی

خەمۆكی و تێكچونی میزاج

سەرما بردەیی

خەواڵوی و بەردەوام خەوتن

وەرینی قژی سەر -

قەبزی و نەمانی حەزی خواردن

بەقورسی هەناسەدان و گۆڕانی دەنگ

خاوبوونەوەی لێدانەكانی دڵ  

زبر بوون و ووشك بوونەوەی پێست

دابەزینی هزر و بیركۆڵی لە ئەگەری چارەسەر نەكردنیان  

بەرزبوونەوەی چەورییەكانی خوێن

تەشەنوج وئازاری بەردەوامی ماسولكەكان

 تێكچوونی سوڕی مانگانە لە ئافرەتدا و هەندێ جار نەزۆكی

 لەهەندێ باردا گەورە بوونی غودەی دەرەقی تێبینی:

مەرج نیە هەموو نیشانەكان لە یەك كەسی نەخۆشدا هەبن. هۆكارەكانی توش بوون بە غودەی سست یان تەمەڵ:

1- لە زۆربەی ووڵاتان بەربڵاوترین هۆكار كەمی یۆدە (iodine) ، پێویستی ڕۆژانەی مرۆڤ (150 بۆ 200) مایكرۆگرامە لە (خوێی دەوڵەمەند كراو بە (یۆد) و خواردنی دەریایی و شیرەمەنی و گۆشت و هێلكە و ماسیی ) هەیە.

2- هۆكاری تێكچوونی سیستەمی بەرگری لەش كە سەرەكی ترین هۆكارە بۆ توش بوون بە غودەی تەمەڵ .

3- لابردی غودە كە كەسێك غودەی لابردبێت بە هەر هۆكارێك یان چارەسەری تیشكی وەرگرتبێت.

4- زیاد بەكارهێنانی دەرمانی غودەی هار (carbimazole)

5- بەكارهێنانی دەرمانی مێشك هێوركەرەوە و دەرمانی دڵ

6- هەندێ جار وەك بەرئەنجامی (التهاباتی غودە) و ماوەی زستانی لە ئافرەتاندا.

7- هۆكاری دووەمی واتا نەخۆشیەكانی (ژێر مێشكەڕژێن) وەك (شێرپەنجەی مێشك ، خوێن بەربوونی زیادی كاتی منداڵ بوون، جەڵدە و گرێی ژێر مێشكە ڕژێن هەندێك نەخۆشی تری دەگمەن). 8- هۆكاری زگماكی بەهۆی دروست نەبوونی غودەی دەرەقی یان نەزۆكی لە دەردانی هۆڕمۆن. خواردنە بەسوود و زیانبەخشەكانی تایبەت بە غودە (غودەی تەمەڵ): هەرچەندە خواردن و پارێز تەنها چارەسەر نیە بۆ نەخۆشیەكانی غودە بۆیە پێویستە نەخۆشەكە لە لایەن پزیشكی پسپۆڕەوە چارەسەر وەربگریت.

 ئەمانە كۆمەڵیك خواردنە بەسودەكان بۆ غودەی تەمبەڵ:

1- ئەو خواردنانەی مادەی (یۆدی) تێدایە(ئایۆدین) كە پێكهاتەی سەرەكی دروست بوونی هۆڕمۆنی غودەیە، وەك لە هەندێك جۆری خوێ و خواردنی دەریایی و بەرهەمە شیرەمەنیەكان، هێلكە و ڕۆبیان و ماسی ...هتد

2- مادەی سیلینیۆم لە خواردنەكانی وەك (ماسی تونا و ساردیس و ماددە ڕیشاڵەكان و قارچك)دا هەیە. خواردنی دەوڵەمەند بە زینك وەك (مریشك و گوێچكەماسی و گۆشتی گوێرەكە)

تێبینی: زیادەرەوی كردن لەم خواردنانە دەبێتە هۆی تێكچوونی هۆرمۆناتی غودە.

خواردنە زیانبەخشەكان بۆ غودەی تەمەڵ: - سەوزە گەڵاپانەكان وەك كەلەرم و سپێناخ و بڕۆكلی و كاهوو و خەردەلە و قەڕنابیت و گێزەر.

- خواردنی لەقوتونراو هەرزان و بوندوق - زیادەڕەوی نەكرێت لەخواردنەوی چا و قاوە و نیسكافە، چونكە لە هەندێك نەخۆشدا دەبێتە هۆی زیاد بوونی نیشانەكانی غودە

- نانی گەنم و جۆ لەو كەسانەی هاوكات نەخۆشی هەستیاری ڕیخۆڵەكانیان بە (گلۆتین) هەیە

- نەخواردنی دەرمانی غودەی تەمبەڵ لەگەڵ حەبی ئاسن و كالسیۆم یان لانی كەم (چوار كاتژمێر)یان لە نێواندا بێت ئەو پشكنینە پێویستانەی كە بۆ غودەی سست یان تەمەڵ ئەنجام دەدرێن:

- TSHهەندێك جاریش (T4) - پشكنینی دژەتەنەكان لە خوێندا لە سەرەكیترینیان anti TPO - سۆنەری غودە یان مل

- چارەسەری پزیشكی: بەكارهێنانی حەبی (4T) كە باشترە بە زیاتر لە كاتژمێر پێش نانی بەیانی بخورێت، بەگشتی پێویستە بۆ ماوەیەكی درێژ بەكاربهێنرێت و لە زۆربەی نەخۆشەكاندا بە درێژایی تەمەن و لەژێر چاودێری پزیشكدا.

دووەم : غودەی هار یان چالاك (غودە السامە)

غودەی هار واتە زیادە دەردانی هۆڕمۆنی غودە هەر یەك لە (T3, T4) و لە بەرامبەردا دابەزینی (TSH) لە ژێر مێشكە ڕژێنەوە.

نیشانەكانی غودەی هار:

1- دابەزینی كێشی لەش.

2- ناڕێكی لێدانەكانی دڵ و دڵەكوتێ.

3- ئارەقكردنەوەی زۆر.

4- تووڕەبوون و زوو هەڵچوون.

5- سكچوون و ڕەوانی.

6- تێكچوونی خەو.

7- بێهێزی و ئازاری ماسولكەكان.

8- تێكچوونی سوڕی مانگانە لە ئافرەتاندا.

9- زیاد بوون ئیشتیهای خواردن

10- دەست لەرزین

11- هەندێك جار دابەزینی چەوریەكانی خوێن

12- گەورەبوونی غودە

13- زوو ماندوو بوون و هەستكردن بە تەنگەنەفەسی

14- ئێسكەنەرمە لە ئەگەری چارەسەر نەكردنیدا

15- كۆمەڵێك نیشانەی تر...

تێبینی : مەرج نییە هەموو نیشانەكان لە یەك نەخۆشدا هەبن.

هۆكارەكانی غودەی هار یان (چالاك) :

1. نەخۆشی گرەیڤس (graves‌ disease) بەهۆی تێكچوونی بەرگری لەشەوەیە كە زیاتر لە تەمەنی گەنجی (20 -40 ساڵان) و لە ژناندا ڕوودەدات بەڕێژەی (1:8) بۆ پیاوان كە لە (60% - 85%) غودەی سام پێك دەهێنێت.

2. گرێی ژەهراوی غودە (یەك گرێ بێت یان فرە گرێ)

3. هەوكردنی غودە كە چەند هەفتەیەك بۆ چەند مانگێك دەخایەنێت و لەسەرەتادا وەك غودەی سام دەردەكەوێت .

4. زۆر بەكارهێنانی دەرمانی (4T) كە بۆ غودەی تەمەڵ بەكار دێت.

5. غودەی فەترەی زستانی بەهۆی تێكچوونی هۆڕمۆنی لەشەوە بە نزیكەیی لە 7% ژناندا ڕوودەدات.

6. بەكارهێنانی هەندێ دەرمانی دڵ بە نمونەی كۆدارۆن.

پشكنینی پێویست:

- (TSH T4, ,T3) وە هەندێك جاریش (Free T4) - دژەتەنەكانی خوێن سەرەكترینیان (Anti TSH) - سۆنەری مل یان غودە

- وێنەی تیشكاوەری لە ئەگەری بونی گرێی غودەدا چارەسەر: - دەرمان كە بۆ ماوەی 18 مانگ بەكاردێت، لە ژێر چاودێری پزیشكی پسپۆڕدا.

- نەشتەرگەری لابردنی غودە بۆ ئەو كەسانەی كە بە دەرمان كۆنترۆڵ نابێت یان گرێی گوماناوی هەبێت.

- چارەسەر بە تیشكاوەر، كە لەوانەیە پێویست بە دوبارەكردنەوە بكات و بەگشتی دوای چەند ساڵێك دەبێتە غودەی تەمەڵ .

خواردنی زیان بەخش بە غودەی هار:

- زیادە یۆد (ئایۆدین) وەك (خواردنی دەریایی و سروشی و ڕۆبیان و زەردێنەی هێلكە.

- دەرمان وەك كۆدارون و هەندێ شروبی كۆكە و دەرمانی گژوگیایی.

- كەمكردنەوە یان نەخواردنی سەوزە گەڵا پانەكان. لە بەرامبەردا گرنگی دان بە خواردنی دەوڵەمەند بە ئاسن و كالسیۆم و ڤیتامین دی، كە نەخۆشەكە لە ئێسكەنەرمە دەپارێزێت و خواردنی تون و تیژ و میوەی تازە كە دژەئۆكسیدی تیایە و بەسودە بە تایبەت لەو كەسانەی كە كێشەی گەدەیان نییە.

سەرچاوە زانیاری پزیشكی