هەرێم نیوز

کۆبوونەوەی ئالاسکا کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر ڕووداوە جیهانییەکان دەبێت، بەتایبەتی لەسەر جەنگی ئۆکراین و بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران، بەڵام کاریگەرییەکی ڕاستەوخۆی لەسەر جەنگی ئیسرائیل و غەزە نییە، ئەمە بۆچوونى بەشێک لە شرۆڤەکارانە، پێدەچێت پەیوەندیی بە هەلوێستەکانى بزووتنەوەى حەماسەوە هەبێت کە حیزبێکى دڵخوازی هیچ لایەکیان نییە و هێندەى هاوسۆزی ئیسرائیلن هێندە دەربەستى داهاتووى ئەو پارتە نین.

هیوایەک بۆ ئاشتى بێ ئەنجام:
لووتکەی چاوەڕوانکراوی نێوان سەرۆکی ئەمریکا، دۆناڵد ترەمپ، و سەرۆکی ڕووسیا، ڤلادیمیر پوتین، کە لە ١٥ی ئابی ٢٠٢٥ لە ئالاسکا بەڕێوەچوو، بە وردی لەلایەن سەرکردە جیهانییەکان و شرۆڤەکارانەوە چاودێری دەکرا،  ئامانجی سەرەکی کۆبوونەوەکە تاوتوێکردنی کۆتاییهێنان بوو بە جەنگی ئۆکراین کە زیاتر لە سێ ساڵە بەردەوامە.  لە کاتێکدا کۆبوونەوەکە هیواخواز بوو بۆ دەستپێکردنی دانوستانەکانی ئاشتی، بەڵام کاریگەرییەکانی لەسەر جەنگی ئۆکراین، لە کۆبوونەوەى داهاتوودا زیاتر دەردەکەوێت، ئیتر نازانرێت دەکەوێتە پێش سەردانى چاوەڕوانکراوى پۆتین بۆ مۆسکۆ ، یان دواتر، بەڵام زۆرینەى بۆچوونەکان لەسەر ئەوە کۆکن ترەنپ و زیلنسکی لە ماوەکانى داهاتوودا یەک دەبینن و کۆی دانوستانە سێ کاتژمێرییەکەى پەیوەست بە ئۆکراین تاووتوێ دەکەن.

جەنگی ئۆکراین: شکست لە گەیشتن بە ئاگربەست:
سەرەڕای ئەوەی کە ئامانجی سەرەکی کۆبوونەوەکە راگرتنى جەنگی ئۆکراین بوو، بەڵام هێشتا فرۆکەکەى پۆتین لە فرۆکەخانەى ئالاسکا نەنیشتبوویەوە شەپۆلى درۆنەکانى روسیا گەشتنە ئاسمانى ئەو وڵاتە، هەربۆیە لووتکەی ئالاسکا بە بێ ئامادەبوونى زیلنسکی نەیتوانی بگاتە بڕیارێک بۆ ئاگربەست لە ئۆکراین.
هەرچەندە ترەمپ کۆبوونەوەکەی بە "زۆر بەرهەمدار" وەسف کرد، بەڵام دانی بەوەدانا کە "هیچ ڕێککەوتنێک نییە تاوەکو ڕێککەوتنێک نەبێت."لە بەرامبەردا، پوتین جەختی لەوە کردەوە کە بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتنێکی درێژخایەن، دەبێت "هۆکارە سەرەکییەکانی" ململانێکە چارەسەر بکرێن، ئەمەش ئاماژەیەک بوو بۆ داواکانی ڕووسیا سەبارەت بە پاراستنی ناوچە داگیرکراوەکان و ڕێگریکردن لە ئەندامبوونی ئۆکراین لە ناتۆ.

شرۆڤەکاران ئاماژەیان بەوەدا کە کۆبوونەوەکە سەرکەوتنێکی پڕوپاگەندەیی بۆ پوتین بوو، چونکە توانیویەتی لەسەر شانۆی جیهانی وەک لایەنێکی دانوستانکار دەربکەوێت بەبێ ئەوەی هیچ سازشێکی بەرچاو بکات، سەرەڕای شکست لە گەیشتن بە ئاگربەست، ترەمپ ڕایگەیاند کە دوای کۆبوونەوەکە پەیوەندی بە هاوپەیمانەکانی ناتۆ و سەرۆکی ئۆکراین، ڤۆلۆدیمیر زێلێنسکییەوە دەکات بۆ ئەوەی لە وردەکارییەکان ئاگاداریان بکاتەوە، ئەوەش بەو مانایە دێت ئەمجارەیان پوتین توانى ترەمپ بخاتە خزمەتی ئەجێنداکەى خۆیەوە.

نیشاندانى (بی 52) پەیامێکی ناڕاستەوخۆبوو بۆ ئێران
هەرچەندە بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران بابەتی سەرەکی گفتوگۆکانی نێوان ترەمپ و پوتین نەبوو، بەڵام ئەمریکا پەیامێکی ڕوونی سەربازیی ئاراستەی ئێران کرد. لە کاتی پێشوازیکردن لە پوتین لە فڕۆکەخانە، فڕۆکەیەکی جەنگیی جۆری B-2 بەسەر شوێنی کۆبوونەوەکەدا سووڕایەوە. ئەم فڕۆکەیە هەمان ئەو جۆرە فڕۆکەیە بوو کە دوو مانگ پێشتر لە هێرشێکی هاوبەشی ئەمریکا و ئیسرائیلدا بۆ سەر دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران بەکارهێنرابوو. شرۆڤەکاران ئەم جووڵەیەیان وەک "یادخستنەوەیەکی ئاشکرای توانای سەربازیی ئەمریکا" لێکدایەوە، هەرچەندە پوتین نەیدەویست بە ئاشکرا سەرنج بداتە ئەو پێنج فرۆکەیە بەڵام بە هەڵوێستەکردنی ترەمپ ناچاربوو ئەویش سەرێک بەرزبکاتەوە و پەیامەکە ببینێت.

لەلایەکی دیکەوە، ئێران لە هەوڵدایە بۆ ڕێگریکردن لە گەڕانەوەی سزاکانی نەتەوە یەکگرتووەکان، کە بە "snapback" ناسراوە، و بۆ ئەم مەبەستە لەگەڵ ڕووسیا و چین لە گفتوگۆدایە. ئەمەش ئەوە دەردەخات کە هەرچەندە بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ لە ئالاسکا باسی لێوە نەکرا، بەڵام دۆسیەی ئەتۆمیی ئێران یەکێکە لەو پرسانەی کە پەیوەندیی بە هاوکێشە سیاسییەکانی نێوان زلهێزەکانەوە هەیە.

کاریگەرییەکانى لوتکەى ئالاسکا لەسەر وڵاتانى ئەوروپا:
بە گوێرەى بۆچوونى شرۆڤەکاران ئەو کۆبوونەوەیە کاریگەریی قووڵ و فرەلایەنی لەسەر ئەوروپا دروستکردووە، کە گرنگترینیان هەستی پەراوێزخستن، نیگەرانی لە ئاسایشی کیشوەرەکە و تاقیکردنەوەی یەکڕیزیی ئەوروپییە.

سەرەڕای ئەوەی جەنگی ئۆکراینا لە دڵی ئەوروپادایە، وڵاتانی ئەوروپی لەم کۆبوونەوەیەدا پەراوێزخران و ڕاستەوخۆ بەشدارییان پێنەکراوە، ئەمەش نیگەرانییەکی زۆری لای بەرپرسانی ئەوروپی دروستکردووە.

شرۆڤەکاران باوەڕیان وایە کاریگەرییە سەرەکییەکان لەم خاڵانەدا چڕ دەبنەوە:

١. پەراوێزخستنی سیاسی و نیگەرانی لە داهاتوو:
پێش بەڕێوەچوونی کۆبوونەوەکە، وەزیرانی دەرەوەی یەکێتیی ئەوروپا نیگەرانی خۆیان دەربڕیبوو لەوەی چارەسەرێک پێشنیاز بکرێت کە لە بەرژەوەندیی ئۆکراینا و ئەوروپا نەبێت و ترسیان لەوە هەبوو ئۆکراینا ببێتە "قوربانی" ڕێککەوتنی نێوان دوو زلهێزەکە، پەراوێزخستنى ئەوروپا لە گفتوگۆکان ئەم هەستەی بەهێزتر کرد و وایکرد هەست بکەن کە لە پرسێکی چارەنووسسازدا کە ڕاستەوخۆ کاریگەریی لەسەر ئاسایشیان هەیە، ڕۆڵیان نییە.

دیپلۆماتکاری ئەڵمانی، وۆڵفگانگ ئیشینگەر، کاردانەوەی توندی هەبوو و ڕایگەیاند: "ئەوەی لێی دەترساین ڕوویدا: نە ئاگربەست، نە ئاشتی. هیچ پێشکەوتنێکی ڕاستەقینە نییە — بە ڕوونی (1-0) بۆ پوتین... بە جدی ئەم کۆبوونەوەیە بۆ ئەوروپا: زۆر نائومێدکەر بوو.

٢. مەترسیی ئاسایشی ئەوروپا و داهاتووی ناتۆ
کۆبوونەوەکە پرسیاری جددی لەسەر تەناهی ئەوروپا و پابەندبوونی ئەمریکا بە ناتۆوە دروست کردووە، شرۆڤەکاران پێیان وایە کە ئەم هەنگاوەی ترەمپ دەتوانێت ببێتە هۆی تێکدانی چوارچێوەی ئاسایشی ئەوروپا و تاقیکردنەوەی یەکڕیزی وڵاتانی ئەندام لە هاوپەیمانییەکەدا.

هەربۆیە شرۆڤەکاران باوەڕیان وایە یەکێتیی ئەوروپا دەکەوێتە بەردەم دووڕیانێکی سەخت: یان دەبێت ڕێککەوتنێکی ئەگەریی نێوان ئەمریکا و ڕووسیا قبووڵ بکات، یانیش ڕووبەڕووی ئەمریکا ببێتەوە کە گەورەترین گەرەنتی ئاسایشیەتی. هەرچەندە دوای کۆبوونەوەکە، ترەمپ پەیوەندی بە سەرکردەکانی ناتۆ و سەرۆکی ئۆکرایناوە کرد و باسی "گەرەنتی ئەمنی" هاوشێوەی ماددەی ٥ی ناتۆی بۆ ئۆکراینا کرد،بەڵام شێوازی کارکردنەکە (سەرەتا ڕێککەوتن لەگەڵ ڕووسیا و پاشان ئاگادارکردنەوەی ئەوروپا) جێگەی نیگەرانییە.

3. سەرکەوتنێکی دیپلۆماسی پوتین:
زۆرێک لە چاودێران کۆبوونەوەکەیان وەک سەرکەوتنێکی پڕوپاگەندەیی بۆ ڤلادیمیر پوتین لە قەڵەمدا. دوای زیاتر لە سێ ساڵ لە گۆشەگیریی دیپلۆماسی، پوتین لەسەر خاکی ئەمریکا پێشوازییەکی فەرشی سووری لێکرا، کە ئەمەش وەک گەڕانەوەیەک بۆ سەر شانۆی سیاسیی جیهان لێکدرایەوە. خودی پوتینیش هیوای خواست کە ئۆکراینا و یەکێتیی ئەوروپا "بەربەست دروست نەکەن" لە بەردەم ئەو پێشکەوتنە سەرەتاییانەدا، کە ئەمەش نیشانەی ئەوە بوو کە ئەوروپا وەک لایەنێکی دەرەکی سەیر دەکات نەک هاوبەشێکی سەرەکی.

٤.  ئاسودەیی ئەوروپا بە ئەنجامی کۆبوونەوەکە:
سەرەڕای هەموو نیگەرانییەکان، شکستهێنانی کۆبوونەوەکە لە گەیشتن بە ڕێککەوتنێکی خێرا، مایەی ئاسوودەیی بوو بۆ پایتەختە ئەوروپییەکان. ترسی گەورەی ئەوروپا ئەوە بوو کە ترەمپ سازشێکی گەورە بۆ پوتین بکات کە بە "خیانەتێکی هاوشێوەی میونشینی ١٩٣٨" وەسف دەکرا، بەڵام ئەمە ڕووی نەدا.

هەرچۆنێک بێت، کۆبوونەوەی ئالاسکا زەنگێکی ئاگادارکەرەوە بوو بۆ ئەوروپا. ئەم ڕووداوە پشتبەستنی ئەوروپای بە گەرەنتییە ئەمنییەکانی ئەمریکا و لاوازیی یەکڕیزیی سیاسییەکەی لەبەرامبەر گۆڕانکارییە جیۆپۆلەتیکییەکاندا دەرخست. هاوکات فشار دروست دەکات بۆ ئەوەی ئەوروپا زیاتر کار بۆ بەدەستهێنانی سەربەخۆیی ستراتیژیی خۆی بکات.