لە پێوەندییە نێودەوڵەتی و نادەوڵەتییەکانی ئیمرۆدا بابەتێک کە هەم سەریهەڵداوە و هەم پێویستە ئاوری بەپەلەی لێ بدرێتەوە، دیپلۆماسی ئاوە. دیپلۆماسی ئاو بە ناوەکەیدا وادیارە لە سەر پرسی ئاو چڕ بۆتەوە بەڵام لایەنە ژینگەیەکانی دیکەش دەگرێتەر بەر. درووستبوونی سنوورە سیاسییەکان، پرسی ژینگە و بە تایبەتی پرسی ئاوی سیاسی کردۆتەوە.لە جیهاندا 310 ناوچەی سەرچاوگە و دابینکەری ئاو و 600 ئاوخوانی هاوبەشی نێودەوڵەتی هەیە. کاتێک رووبارێک بەناو پازدە وڵاتدا تێدەپەرێ بێگومان کێشە ساز دەبێت یا کاتێک کێوستانێک و رووبارێک دەبێتە سنووری نێوان دوو وڵات، دیسانەوە دەبێ چاوەروانی دەمەقرەێی سیاسی و سەربازی ببیت لە نێوانیاندا. بە هەر حاڵ واقێعی سیاسی گۆڕانی تێدا ناکرێ و بە هۆی سەرهەڵدانی قەیرانی ژینگەییەوە رۆژبەرۆژ کێشەکان زەق و بەرچاوتر دەبێتەوە. هایدرۆپۆلیتیک و دیپلۆماسی ئاو وەک چەمک گەلێکی نوێ، سیاسەتی دەرەوەی وڵاتانی وردتر و چڕوپڕتر کردۆتەوە کە ئاکامی ئەو پێوەندییە ئەوەیە روبارێک وەکوو دانوپ بە خاوێنی و بێ کەمایەسی سنوورە سیاسییەکان هەتا کۆتایی تێدەپەرێنێ بەڵام لە وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناویندا بە هۆی سیاسەتی سەقەتی وڵاتانەوە بە دەیان رووباری گەورە و بچووکی وەک دیجلە، فۆرات، ئەرەس، هیرمەند، سیروان و،،، بە هۆی درووستکردنی بەنداوەوە وشک و لاواز دەکەن تەنانەت دەریاچەی ورمێ بە تەواوی رۆدەچێ لە حاڵێکدا هیچ دانوسان و کۆنفرانسێکی ناوچەیی سەبارەت بەو پرسە ستراتیژیک و حەیاتییە پێک نایەت. ئەگەر تورکیا لە ئیستەدا سوڵتانی ئاوە، بێگومان لە داهاتووشدا بۆ خۆی رووبەرووی قەیرانی ژینگەیی دەبێتەوە چوونکا سرووشت خۆی دەزانێ چلۆن گورزی خۆی لەو نادادپەروەرییە ژینگەییانە بوەشێنێ و تۆڵە بکاتەوە.
کۆماری ئیسلامی وەک دەوڵەتێکی بەهێزی ناوچەکە لە بواری دیپلۆماسی ئاو و تەنانەت هەموو پرسە ژینگەییەکاندا کەمترخەم و بێ بەرنامەیە و هەر ئیستە زاگرۆس وەک گەورە ئیکۆسیتمی ناوچەکە لە ئاگردا دەسووتێ، دەریاچەی قەزوێن(خەزەر ) لە چاو ساڵانی رابردوو هەم ئاوەکەی پاشەکشەی کردووە و هەم لە رووکاری ئێرانەوە رووبەرووی پۆخڵی و ئالوودەیی بۆتەوە.
دیپلۆماسی ئاو بێجگە لە چارەسەری کێشەکان جۆرێک لێک تێگەیشتن و پەروەردەی نێودەوڵەتی درووست ئەکات و پێوەندییەکان لە ئاستی سەرەوەدا دائەبەزێنێ بۆ پێوەندییە ناحکوومی و رێخراوەییەکان، پێوەندییە خەڵکییەکان و،،، . سەرئەنجامی پێوەندییە ژینگەییەکان درووستبوونی وێژمان و دیسکۆرسی ژینگەیی لێ دەکەوێتەوە کە وەک وێژمانێکی نەرم و گشت پەسەند بەرایی کێشە سیاسییەکان دەگرێ
.ئابووری ئاو و هەناردەکردنی وەکوو کاڵایەکی بە نرخ پرسی ئاوی لە دنیای جەنجاڵی ئیمرۆدا هەستیارتر کردۆتەوە. دیارە گواستنەوەی ئاو لە سەرچاوەوە بۆ ناوچە بێ ئاوەکان جۆرێک پێوەندی سیاسی و کۆمەڵایەتی پێکهێناوە و بە پێچەوانەش لە هندێک ناوچەدا کێشەی ساز کردوە.
کۆتاباس:
هاتنەئارای چەمکگەلی پێوەندیدار بە ئاوەوە بازنەی سیاسەتی بەرفراوانتر کردووە. لە وڵاتانی دیموکراتیکدا پرسی ژینگە و سیاسەتی ژینگە زاڵە بە سەر هەموو سیستم و کۆی جمگەکانی دەسەڵاتدا. کاتێک چەمک و وێژمانی ژینگەیی بە سەر هەموو هزرێکدا زاڵ بێت ئیتر خەڵک و دەسەڵات ئاو و سروشت بە شێوەی بەرژەوەندیخوازانە پاوەن و قۆرخ ناکەن بەڵکوو بێجگە لە رەچاوکردنی ماف و بەرژەوەندییەکانی سروشت، ژینگە بە بەش و پشکی مرۆڤایەتی دەزانن و سنووری سیاسی لەو حاڵەت و شێوازە بیر کردنەوەدا دەسرێتەوە. ئێمەی کورد پێویستە زانستی ژینگەیی خۆمان چڕوپڕتر و دەوڵەمەند بکەین و دواتر بە شێوازی کردەیی بابەتەکان دابەزێنینە نێو بەستێن و جمگەکانی کۆمەڵگا. ئاسایشی ئاو پێویستی بە هزر و عەقڵی ژینگەییە. هزری ژینگەیی دەبێتە هۆی کردەوەی ژینگەدۆستی و لە ئاکامدا نەهێشتنی تێچوو و خەسارە سرووشتییەکان کە بریارە لە داهاتوودا رووبدات.